Latcho Drom, sar filmo kerdino ande Stungorigaki Europa (Francia), sasa režirimo kotar o Tony Gatlif thaj avgo drom sikavino pe 1990-to berš. Agorindo ki koprodukcija buteder themncar thaj kompanijencar, o filmo sikavela o motivo katar i tranzicija pe buteder nivelura, thaj dela deskripcija pe peskere konkretno thaj abstraktno sinonimura, specifikane phangle e Rromane komunitetasar (akti kotar hibridizacija, liminalno vakeriba vaš e maškar-situacije, dromaribe thaj fluidno identitetija, interkulturalno dijalogo, trujal-kulturakeri adaptacija thaj aporoprijacija, multi-lingvalno kulturakere praktike thaj javer).
O Gatlif, savo si Kabil-Rroma, kerdas kvazi anropologikani filmo pe forma katar filmo kerdo pe droma vaš e Rroma, save so astarde te dromaren trujal i Azija thaj Europa, kotar Indija thaj dži pe turkija, Čačunerigeski thaj Stungorigeski Europa.
Trujal o filmo sikavdine si but kotora Rromane historijatar sikavdine sar scene dživdipastar thaj dromaribe pe but thema. Dureder, e čhibja, e uravimata, i tradicija, khelibe thaj muzikakere tradicijea, sar vi naricija vaš historija trujal lirikasar, sar so si vaš o Porrajmos (Rromengo holokaust), e komunistengo teroro ande Romania, vaj i vrama kana paldenas pes e Rroma kotar e Espanijakere forura, so si integririme ando filmo.
Vi kodo so e Rromen so trajin ande but thema ki Azija thaj Europa isi hibridno tradicije, o filmo Latcho Drom, kreirinela e Rromane kulturakere komuniteta sar entiteto, vaj sar, imaginarno komuniteta, vakerindoj e Benedict Anderson-eskere vorbencar, kodo kerela pes trujal hramovibe linearno thaj historijakere narativija. Te resel pes kodo, jekhe rigatar, o filmo repetetivno lela e e motiven kotar e Rromane nacionalno simbolija, i rota, o dromaribe, muzika thaj khelibe so šoha/nikana na ačhola, numa vi e politikane, kulturakere thaj socijalno opresijen, so šaj te oven interpreterime sar stereotipno toposi vaj phari eksperienca an Rromengo dživdipe/trajo. Javere rigatar, o filmo, an peski epizodikani struktura, so sikavela e tranzicijakere motive pe nekobor nivelura, so lela peski decentralizirimi thaj kritikani zor, paše phangle e konceptosar vaš nacija, hegemonija thaj granice.
Anglal sa, ano filmesko centro, sikavena pes dromaribaskere Rromane komunitetija. Pal kodo, sako jekh scena sikavela e fluentno thaj profilikano, thaj varekana vi violencaki interakcija, maškar e Rroma thaj e mažoriteta (egzamplija kotar kodi violenca si sikavdine trujal Porrajmos, e komunistengo teroro, thaj o paldipe/evkicija ko kapitalistikano konteksto).
Naj granice maškar e akterura/performatorura thaj e manuša so dikhen o filmo, vi solduj si sakana prezentirime khetanes. O sikljovibasko-sičaripasko proceso si bazirime upral i tranzicija, sar misal/egzamplo, vakeribe e oralno thaj kulturakere tradicijengo pe terneder generacije (dikhen e terne čhavoren pe sako jekh sekvenca). Isi suptilno pharuvibe maškar e diferentno kotora, so ikerela o biphago poetikano kontinuiteti. Dureder, kote heminena pes i fikcija thaj o dokumentarno filmo, save so heminena pes trujal o filmo cilosar te kerel dekonstrukcija pe tradicionalno sikavibe e fremengo, thaj kodolesar kerela pes poetikano hisotorijako repetiribe. I zor kotar e multi-nivelongi tranzicija savi džal sasti vrama, si moljardo akademikane interpretacijasar. O filmo si jekh “ironikani historija vekerdini trujal i muzika, savi so asala pe narativo savo si dizajnirimo te del autentika pe manuša thaj pe thana,” phenel Anikó Imre. Ande glinda kotar o Latcho Drom, “i zor kotar e Rromano identiteti si egzaktno e Rromengi zor te ačhoven dživde teli but javeripa” (Anikó Imre).
E filme Latcho Drom sasa, vi dureder isi ole baro sukseso maškar e audiencija thaj e kritika, thaj dureder, e filme isi zor te zurarel e Rromengo identiteto, thaj kerel presija e manušenge te prindžaren e Rromane kultura thaj historija trujal jekh lokho drom. O filmo lijas Un Certain Regard Award pe Cannes Film Festival ko 1993-to berš, thaj vi but javera.
Recepcija
Nine reviews (IMDb): http://www.imdb.com/title/tt0107376/externalreviews?ref_=tt_ov_rt
Girgis, Mina: Latcho Drom for a Gadjo Dilo: The Problem with the Gypsy’s Indian Origin in World Music, Santa Barbara: University of California, 2007
Holden, Stephen: ‘Latcho Drom: Gypsies – Dispersed and Despised’, review, 20 July 1994, The New York Times Film Reviews 1993–1994, New York: Times Book and Garland Publishing Inc., 1996, pp. 318–319.
http://www.nytimes.com/movie/review?res=9D0CEED8173EF933A15754C0A962958260
Imre, Anikó: ‘Whiteness in Post-Socialist Eastern Europe: The Time of the Gypsies, the End of Race’, in Lopez, Alfred J. (ed.): Postcolonial Whiteness: A Critical Reader on Race and Empire, New York: Suny Press, 2012, p. 94
Malvinni, David: The Gypsy Caravan: From Real Roma to Imaginary Gypsies in Western Music, New York and Abingdon: Routledge, 2004, pp. 176–200
Rosenbaum, Jonathan: ‘Latcho Drom’, Chicago Reader, 2 February 2 1995 http://www.chicagoreader.com/chicago/latcho-drom/Content?oid=886582
Rosenbaum, Jonathan: Movies as Politics, Berkeley: University of California Press, 1997, pp. 69–75
Silverman, Carol: ‘Latcho Drom’, Ethnomusicology, vol. 44, no. 2. (Spring/Summer 2000), pp. 362–364. URL: http://www.jstor.org/discover/10.2307/852550?uid=2&uid=4&sid=21104544428503
