O raj Necula Ciprian si themutno sekretari and-o Ministerium vaś-e Evroputne Uniaqe Lovelinǎ thaj ov si mujalo e Rumaniaqe Raipnasqo k-o themutno niveli. Ov si godorvalo vaś sa humano kapitalo projektǎ and-i Rumania, andar lenθe vi stipendě, subside thaj burse, kaj śaj den e siklǎrnenqe vi love vi jekh than kaj śaj te soven bilovenqo. And-o śird, o raj Necula kerel sas administracia pal-o love save sas dine e Rromenqe thaj avere bizurale populacienqe. Anda lesqi akanutni buti ov dela love sa e Rumaniaqe themutnenqe.

And-o berś 2015-to, o nakhlutno Śerutno Ministro e Rumaniaqo, o Viktor Ponta, vakerda publik pal-o ćorrolipen and-i Rumania. Thaj o Necula haćardas so: “o Śerutno Ministri na haćardas sa o buxlipen e problemaqo. Na haćarda so o tikine siklovne ćhave so nane len bianimasqo lil, bianimasqi ćertifikata, naśtin te ʒan te siklǒn and-i śkola thaj rromane ćhave sas and-i pozicia te oven po but aćhadine katar akia regulacia.” O Ciprian Necula mothovdas akia kontradicia e Śerutne Minitresqe thaj e raje Pontasqi reaksia sine te del les jekh buti and-o Themutno Sekretariato vaś-o Avrutne Relacie. O raj Necula na kamla. Pal odova dine les propozicia thanesqi and-o Ministerium vaś-i Buti, thaj palem o raj Necula na kamla. Ov haćardas so naśtin te kerel buti e Butǎqe Ministraça odolesqe so oj phenel sas so nane racizmo and-i Rumania. Lesqi rola sar Themutno Sekretari vaś-e Evroputne Uniaqe lovelinǎ zurǎrdas e Ciprianosqi angaźacia and-o rromano aktivizmo śajarindoj les kaj te phagel o zornipen p-o themutni skala.

“Savaxt o gaʒe dikhle e Rromen sar ‘o avera’.” Sar tikno ćhavo ʒivav sas anda jekh moderno pero anda maśkarutne Bukureśanθe, serel o Cipriano, thaj lesqi daj dikhel sas śukar te na akharen les ‘tsigan’ and-i śkola. Ma dikh so o dad thaj i daj sine ulavde kana o Cipriano pherda sas trin berś, lesqe bibi, kako, papu thaj mami, savorre beśen sas and-o vipal pero. Lesqo papu, Ivanciu, sine xartǎs/kovaći, marel sas o sastrn, tel-o vaxt e komunizmesqo. O komunistǎ vazdine les odolesqe so o sas laćho butǎrno thaj durilo sas pire familiaça katar-o foro Călăraşi ʒi k-o Bukureśt. Lesqo papu anda peça lesqo ʒanipen kaj te laćharel vordona, thaj siklǎrdas e Cipriane bazikani mekanika.

Ma dikh so o pero sas pherdo ćora, o Cipria Necula dikhel pes korkorro sar baxtalo so barilo and-o Bucureśt pal-o komunizmo thaj sas les putardo drom karing-i kultura, i muzika, o socialo ʒivipen thaj o siklǒpen/i edukacia. “Serav but duśles kana avile anglune banane and-i Rumania.” Kana pherdas deś-u-trin berś o Ciprian zumavdas te del anda jekh profesionalo śkola kaj te ovel jekh vordonenqo mekaniko ja polici. Lesqi daj akhardas les, ov viʒavdas e ʒanimasqo testo vaś-i oprutni śkola. Siklilo anda jekh butśundi politeknika thaj anda akia śkola sine sadaj duj Rroma studentǎ. Jekh var, k-o xaben e mesimeresqo, o Ciprian dikhlas raklen save ćoren sas and-i bikini. Haćardas so te ovel sas ov lença, ka dośaren sas les vaś-o ćoripen odolesqe so sine Rrom.

E śkolaqo udǎrno tromardas e Cipriane te siklǒl and-i Universiteta. Lesqi bibi pokindas. O Cipriano śirdǎs and-i maśkarutni śkola vaś-o socialo butǎ. Ama, na pelo lesqe and-i loś thaj paruvdas ʒi k-o politikaqo ʒantripen and-i Themutni Universiteta vaś-e Politikaqe Studie thaj Publiko Administracie.
And-o berś 1990-to, pal-i Rumunicko Revolucia, sofora po but kerdǒn sas racistikane ʒungarimata mamuj-o Rroma. Tel-o komunizmo, putardo racizmo mamuj-o minoritete sas deniardo. Ama, i angli paćaimata sine savaxt garavde telal. O racizmo so o Ciprian Necula dikhel sas trujal pesθe, dukhavel sas les but. Kana pherdas deś-oxto berś, kerdilo somʒeno anda jekh rromani politikako partia thaj lias kotor anda but kreativo proteste mamuj-i Ambasada e Austriaqi. O protestorǎ kerde jekh piaca/jekh pazari rromane dulença k-o than kaj sine o pazari e dulenqo angla duj śel berś.

And-o berś 1998-to, o Ciprian maladilo e Nicolae Gheorgheça, savo vazdina sas i naraipnikaqi organizacia Rromani CRISS. O Nicolae Gheorghe kerdilo e Ciprianosqo mentori and-i Rromani CRISS. O Ciprian lekhlas e źurnalosqe Romano Lil thaj prdal jekh drakhin e źurnalistenqi areslo te vazdel e Rromene CRISS-aqe buti. Katar-o berś 2003-to thaj ʒi k-o 2007-to, o Ciprian kerdas buti and-i naraipnikani organizacia The Media Monitoring Agency. Putardas jekh departamento kaj te marel pes mamuj-i diskriminacia. Jekh maśkar o maj bare baxtagora sine i programa k-i themutni televizia Identities. O Ciprian Necula kerdas buti khetane e Nicolae Gheorgheça anda but kampaně kaj te sikavel i diskriminacia maśkar-o Rroma and-o nakhlutno bloko e komunistikane themenqo.

And-o berś 2008-to, o Ciprian Necula kerdilo konsultanto and-o Rumunicko Raipnikano SPER - (Stop Prejudice Against Roma), - so mangel te phenel ‘te aćhavas o anglapaćapen vaś-o Rroma, te peravas o stereotipe mamuj-o Rroma’. Akia kampania dikhǒl sas miśtores p-o lil ama na kerdas but ćaćutno paruvipen. O raj Necula nikavdas i idea te ovel naraipnikani organizacia Roma Butik thaj te thovel k-i vitrina e rromane kulturaqi thaj artizanatosqi. Ma dikh akava, ov paćal so o modeli e naraipnikane organizacienqo nane i maj laćhi metoda kaj te keres phurd upr-o luvikano xoxoj maśkar gaʒenθe thaj Rromenθe and-i Rumania.

“I diskriminacia isi specifiko pal-o konteksto.” O Ciprian Necula kerdas disertacia doktoratesqi and-o berś 2014-to and-i sociologia tel-o titulo Etniciteta thaj Ekonomiko Strategie karing-o Rroma and-o Komunizmo (Ethnicity and Economic Strategies toward Roma during Communism). E rajes Necula isi but interesanto o diference thaj o thava save phanden i Rumania anglo berś 1989-to thaj i avdusni Rumania. Tel-o Komunizmo sine jekh formalo ekonomia thaj jekh informalo. O komunistikane bare raja mukhen sas e Rromen te keren biznesi and-o informalo ekonomia tel-i kondicia te beślardǒn thaj te kerdǒn jekh kotor e proletariatosqo. O komunistǎ na mukhen sas e Rromen te traden nomadiko ʒivipen, thaj odolesqe na sine nijekh Rrom nomado and-i Rumani and akava vaxt. Spiunǎ maśkar Rromenθe pukaven sas e phirutnen thaj dopaś phirutnen te ovel len baś avantaźe sar proteksia thaj influensia. Avdives, e Rumaniaqe gaʒe paćan so i Rumania si jekh nacia post-racisto. Palem, aćhile ʒivde anglipaćaimata mamuj-o Rroma. E Ciprianosqi ćhaj nakhlas prdal gasave probleme and-i śkola. Śaj paruvdile kriterie diskriminaciaqe, a palem o paćapen so sa o Rroma si mośale thaj na kanden disiplina aćhilo zoralo.

“Amari res vaś-o 21-to śeliberś mangel amenθar te alosaras potencialo modele kaj te oven pinʒarde Rroma maj śukar prdal themutni sel sar dikhel sas o Nicolae Gheorghe. So kamlol pes angleder isi k-o niveli familienqo: identitetaqe lila, bianimasqe ćertifikate ja bianimasqe lila, pherimasqe lila vaś-o khera thaj o phuvǎ. Śeral, kamlola pes te oven o Rroma angaźuime anda sa e dostimasqe aspekte, but angaźuime themutne. Isi oxto śel milionǎ euro destinuime e Rumaniaqe rromenqe and-e Evroputne Uniaqe Lodelin, save isi te nakhavdǒn and-o efekto k-o efta avinde berśa.”

O Ciprian Necula sar Themutno Sekretari isi les o śajutnipen te alosarel a te pokinel programe save niklon kotar jekh dikhlover nevoja “kaj te paruvdǒl akia institucia anda jekh efektivo agento vaś-o paruvipen.” O Ciprian Necula isi jekh pioneri, jekh kampioni so lesqi angaźacia na izdral kaj te ovel jekh modeli savorre rumunickone themutnenqe.