Presedento : Centralo Sombeś e Germaniaqe Sintenqo thaj Rromenqo.
Direktor: Dokumentaciaqo thaj Kulturaqo Centro e Germaniaqe Sintenqo thaj Rromenqo.
Direktor: Maśkar Themutno Miśkipen mamuj sarsave Forme Diskriminacie thaj Racismosqe.

Sintikane Rroma beśle and-i Germania minimum panʒ śel berś. Germaniaqe Sinti thaj Rroma sevde pumaro them śeliberśença and-i armia. Vi and-o trito Reich Sintikane thaj avera Rroma sevde, po put and-o disǒrigutno fronto ʒi kaj sas peravde p-e etniaki baza. Madikh akava, Sintikane thaj avera Rroma, dureder marde pes mamuj diskriminacia savi sas kerdi and-e medie save sikaven sas len len sar manuśa ćorre, melale thaj bikulturaqo.

“Me barilom and-i ućhi ućhalin e Auschwisesqi thaj peravdo sundal pal-o dujto sasudarutno maripen. Isine man miri forma and-o konteksto akale dostimasqo. Nazistǎ marasle me papu thaj me mamija te angaren len and-o Auschwitz thaj odothe mudarde len. Mo dad sas garavdo thaj aćhilo ʒivdo. Ʒikaj aćhilo ʒivdo xalas les andral i doś kaj na mudardilo e averença. Amari familia sas tradicionalo katar-i tikini burźuazia. Angl-o maripen, lenqi buti sine te sikaven filmǎ than thanesθe and-i Germania. Pal-o maripen amari familia kindas Kinemaja. Haćarav man sar privilijuime odolesqe sas man śajipen te akharav me śkolaqe amalen thaj te dikhen filmǎ anda amari kinemaja.”

And-o berśa śovardeśto (1960), terne manuśa lile te pućhen e daden thaj e dijen so kerde kana sas naci vaxt and-o Nemcisko Them. “Atosko lile te halǒven o manuśa so vi tikne nemcǎ sine len doś and-i ʒuklani politika e nazistenqi.” Aktivistǎ and-i Universiteta mangle e raipnasθar te kerel buter demokratiko burokratiko strukture thaj te naśaren e nakhlutnen nazisten thaj e manuśen save sas len simpatia e nazismosqe. Kana vazdisale studentǎ and-o berś 1968-to pal-o zumavipen te mudaren e śerutne studentes Rudi Dutschke, “lias man i inspiracia te kerav i Nemcisqo dostipen buter putardo thaj xareder racista.”

And-o sa o Nemcisqo Them and-o berśa 1960-to, o manuśa buter haćarde so si xoxamne o racialo kategorie save sas ligarde katar-o nazistǎ kaj te den baza e samudarimasqe. Padmad a padmad, o manuśalile te haćaren kobor Ʒuta mudardile and-e Evropaqe kotora tel-o Nemcisqo Reich. Palem o Samudaripen e Sintikane thaj avere Rromenqo sas bisterdokatar-i diskusia madikh so germaniaqe Sinte aj avera Rroma sas ligarde masiv and-i deportacia thaj and-e gaz-komore. Vi odola kaj na sine bićhalde and-o kanclager, sas te keren buti zorǎça vaś-i Nemcisqo industria e marimasqi.

Jekh savaxtuni ekspoziacia Dokumentaciaqi thaj kulturaqo centro e Nemciskone Themesqe Sintikane aj avera Rroma and-o Heidelberg, kerdili “Memorialo vaś amare manuśa persekutuime aj mudarde”. E persekuciaqi historia tel-o nazismo si sikavdi, “sar padmad a padmad lile lenθar akhaja thaj naśarde len katar sarkon than e publikone ʒivimasqo prdal k-o themutno samudaripen”. (Ed. Petru, Gheorghe et. al. The Civil Rights Movement of the Sinti and Roma in Germany)

Avdǐves, nijekh manuś and-i Evropa naśtin te priarel antisemitiko vakǎripen fieraqo, aj palem vakǎripen fieraqo mamuj-o Sintikane aj avera Rroma śaj arakhas sathane. I agorutni daxnikani germaniko nacionalo demokrato partia, śirdǎs and-o bers 2013-to thaj jekh kampania tel-o slogano “love e mamiaqe na e tsiganěnqe” (Geld Für Die Oma; Statt Für Sinti & Roma), thaj akava sas jekh aluzia aźutimasqe so sas dine e ćorre Rromenqe.” I Nemcisqo thami brakhel gasave sloganǎ sar vakerimasqo mestipen odobor vaxt sar na akharen te kerdǒn konkreto specifiko aksia mamuj jekh minoriteta. O gaʒikane medie namaren pes but mamuj-i anglipaćaimatathaj diskriminacia. Kana jekh manuś si dośardo so kerdǎs kriminalo akto, o medie sikaven e dośalesqi etnia khetane e krimoça so kerdǎs.

I kategorizacia and-e media kerde but negativo stereotipǎ thaj ispidine nesave Sintikane thaj avera Rromen te garaven pumari kulturalo identiteta. Nane manuś avdǐves and-i Evropa te kerel putardes diskriminacia mamuj jekh aver manuś sadaj odolesqe so si Ʒut, a naśtin te phenas aj te keras i vipal konstacia kana si and-o pućhipen Sintǎ aj avera Rroma. O endemiko racizmo kerel xoxamno konflikto maskar-i kulturalo aj nacionalo identiteta. “Nemcisqo Sintikane Rroma si Germaniaqe themutne; Rroma kompozitorǎ and-o Nemcisqo Them si dikhle sar kulturalo ʒene na sar nacionalo ʒene vaś-o Beethoven ja o Offenbach.” Naj nesavi somandrutni ćhingar maśkar-e manuśesqi kulturalo thaj e manuśesqi nacionalo identiteta, si sadaj kulturalo bangimata save keren dispariteta kaj nijekh na ekzistuil.

“Odova so si vasneder isi te vazdas te zurǎras socialo demokracia anda sa e Nemcisqo dostipen thaj musaj te das akava e Nimciskone ʒenenqe thaj sa e Evroputne manuśenqe. Jekh putardi demokracia savi buxlǎrel demokratiko axora e maśkar ternimateθe si o laćheder drom anglal sa e Evroputnenqe bidikhlo lenqo etniko profilo.” O Martin Luther King Junior dikhlas suno so duzipen aj barabaripen savorrenqe jekh dǐves si te disǒl; so jekh dǐves amare ćhave “si te ʒiven anda jekh them kaj naj te oven dikhle pal-i rang e morthiaqi, tok pala lenqo karaktero.”

“Dikhav o vipal suno thaj dureder kerav buti te zurǎrav e manuśikane xakaja and-o Nemcisqo Them thaj anda sa i Evropa.”