O Dr Adrian Marsh-eski Kolekcija detalno rodela i Romani (Romanlar¹) muzika thaj o tanco ko Koranipa, dzi kote oleskero dzanibaskero artiklo anavkerdo »Romani Music and Dance in Turkey« (Romani Muzika thaj Khelibe ko Horanipa, 2018), chuvela andre o »Khelibe« sekcija kotar o RomArchive, andre dela detalno mothovibe pala e duj artistikane forme ko adava them. I kolekcija chivela andre trijanda – duj fotografijecrdindoj katar e terne romane chaja so khelena tradicionalno Romano tanco, pa sa dzi pe horahani terni bori savi khedela pe rome thaj oleskere familija te khelen, e Romane muzikantora bashalena pala olende. Javera fotografije kotar o Dr Marsh sikavena e Romane chaven thaje ternen sar khelena olengere uravipaja ki avlin.

O fokuso ko oleske dzanibaskere statije/artiklora si relacija mashkar i muzika vi o kheliba e Romane identiteja kotar i Imperisko vrama thaj so avilas ko them pala i Imperija thaj ki Republika Turkijaki/Koranipaski vrama. Oleskero hramoviba si zuralo e evidentncar khedino kotar e akademikano rodipe, vov dijasas bari kontribucija pala e khelibaski/tancoski historija, numa specijalno ko umal pala e Romane Studije.

Dr Adrian Marsh

O Dr. Adrian Marsh si rodipasko manush pala e Romane Studije ko Svedisko Rodipasko Instituto ko Istanbul. Olesko avipen si Romano-Pirutno thaj kherela buchi e Romencar, Gypsy thaj e Pirutnencar ko komunitete ande e Bari Britanija, Shvedo, Koranipa vi ko Egipet sar vi thaj ki Centralno, Chacherigeski thaj Teluni Chacherigeski Europa.

Vov lijas pesko Mastero ko Telune Chacherigeskere Europake studije kotar e Shkola pala e Orijentalno thaj Afrikake Studije, Univerziteto kotar o London ko1998 thaj kerdas pesko doktorato pe Romane Studije kotar o Univerziteto ko Greenwich, London vash e oleskere teze, »No Promised Land: History, Historiography and the Origins of the Gypsies« (Naj Vakerdo o Them: Historija, Historiografija thaj E Gipsyes avipen, 2008). Angleder, lija Prizo vash e avgo klasaki diploma vash e chacherigeski Europaki Historija, kotar e Slavjansko Shkola thaj Chacherigeski Europsko Studije, Univerziteto Koledzo ko London (1996 bersh) thaj lijas o Andrew Ferguson Memorijalno Prizo, vash oleskeri desertacija pe tharutne romnja thaj zor ki Otomanski imperija.

O Dr Marsh sikavela Romane Studije pe Univerziteto kotar o Greenwich, London, Malmö Univerziteto Koledzo, Lund Univerziteto, Univezitetsko Koldzo Södertörns, Stokhlom Amerikako Univerziteto ko Kairo, Istanbulesko Bilgi Univerziteto thaj pe Svedisko Rodipasko Instituto Istanbul, Horanipa. Vov astardas o Ekonomikano thaj Socijalno Rodipipasko Konsilo (ESRC) lijas stipendijate kerel rodipa pala e Romane Studije pe Univerziteto ko Greenwich, London ko 2006/07 bersh. Akana (2010–13), vov vazdel thaj legarel javera edukativno programe pala e protekcija pe tikne bershengi edukacija thaj implementirinela preventivno grizhake programora pala e Roma, Gypsies thaj Pirutne e azutipaja katar e Phutarde Societake Fondacije, sar Phureder Menadzero ki Programa pala e tikne bershenge grizha. Akana trail thaj kherel buchi ko Istanbul, Koranipa.

Dr Marsh phublikuisardas artiklora pala o Romano identiteto thaj religija, ikalindoj kolekcije kotar e internacionalno konferencije pe Romane Studije organizirime olestar thaj kola so dije kontribucija ko recenzirime zurnalora vash e edukacija pala e Romane chave, numa dije kontribucija thaj ki »Encyclopedia of Global Human Migration« (Enciklopedija kotar e Globalno Mnushengi Migracija, 2012).Pala adava vov kherdas rodipe buteder bersha, mashkar e Romane thaj Pirutne komunitete Romani ko Koranipa, sar kotor katar e ESRC-sko projekto »Charting the variety of aspirations of Romani/Gypsy groups in Turkey« (Targetirime javera aspiracije pala e Roma/Gypsy groupe ko Koranipa, (Acton & Marsh 2007a, 2007b, 2008a; Marsh 2007, 2008b) thaj pe Europako Romano Chachipasko Centro (ERRC) rodipaski programa, »Promoting Roma Rights in Turkey, 2006–2008« (Promocija pe Romane Hakaja ko Koranipa, 2006–2008).² Khetane e oleskere perspektivaja kotar e Vizantisko, Otomansko thaj Korani kultura, kodo rodipe chivela les ki jekh thaj jekhutni pozicija sar historichari, kote so vov hramonela pala o Romano identiteto, historija khelipe thaj muzika telal e Otomasko imperija ko Koranipa.

Romani Muzika vi Khelibe ko Koranipa

Ki oleskeri dzanibaskero artiklo vash e Digitalno Arxiva pala e Roma, o Dr Marsh mothovel sar o modern Romani khelibe ko Koranipa si baza kotar e Otomansko thaj Anatoliaki kultura. Varesave tipora kotar o modern Romano folklorno khelipe si vazdimo kotar e Centralno Azij thaj e nomadora Yörük vi Türkoman grupe, sar vi kotar avera historije, etnikane minoritetija ki Anatolia (sar te phena, Grecijaki, Armenijaki vi Biboldengi komuniteta). E Moderno Romane koreografije (sar o Aydın Elbasan, Piri Reis Üniversitesi thaj o Romano lidero kotar e khelibaski grupa), kova so preperela pe baro barvalipe. Vazhno mothovibe si kerdo katar o Dr Marsh pala kaj baro kotor katar e prezentiribe avrijal kotar e Koranipa sar so s ii Korani romani muzika thaj kheliba, sic era panglo akale barvalipaja, vaj si panlo akale barvalipaja e phureder performancencar. Akava specijalno si panlo e »Orientalno« khelibaja vaj buteder dzanglo sar »kheliba vogeja«, sar so vov hramoneladela pes refleksija pe so duj »fantazija« pala o »chacherigesk kotor« thaj i »imaginarno ›Gypsy‹« ki Europakeri thaj upruni Amerikakeri kultura.

Sar so bajrovela o »khelibasko turizmo« ko Romane mahale si kerdi »revitalise pe ko-akardo Orientalno kheliba thaj dela konekcija e chachutne romane muzikaja thaj khelibaja ko Koranipa« numa achovela ko najekhutne paruvipena, soske i madzoriteta kotar kodola so kherena vizita ko Romane khelibaskere prkticharija thaj profesionalcora, sar o Reyhan Tuzsuz kotar e Sulukule (angleder e khera te oven pheravde), sin a–Roma kotar e mashkarutni klasa khelutne kotar e Amerika thaj Europa. O pindzaripe katar akala chachutne phurane forme thaj stilora avena kotor katar o repretoari katar akala na-Romane khelutne, kola si mukhle ulavde kotar i Romani kultura thaj konteksto, akaleja del apes konfirmacija pala olengeri notifikacija pala i »egzotika«, »javera« thaj dureder orijentalizacija, specijalno trujal e »performansa« savi so chivela akcento pe olengeri hovavutni »avtenitkani/orginalno«.

Mashkar i vrama e inovacije thaj e vazdipa pe Romano kheliba ko Koranipa crdija dzala kreativno mamuj e kombinacije, sikavindoj e aktuelno kulturalno vi socijalne pharuvipena vash e Korane Romanlar

Romano Kheliba ki Otomansko Imperija

O Dr Marsh hramonela sar e Otomansko krisora kotar e padişah (thagarutno e-thagarengero) vi e paşa (ucho-rangirimo armijako vaj pale politichko oficeri), khelela tradicionalno khelin prezentirindoj o arto thaj e episode kotar e destanlar (Korane epikane poeme):

Aver popularno periodo kotar e khetanipa sine e kaşıklar (kashtune roja), kola so achoven dureder sar kotor katar e Koranipasko tradicionalno khelipe; khetane e khelibaja sar so si o hülya kaşıklar kotar e regiono mashkar e Konya thaj Selifke. Dzi kote i »Orientalno fantazija« kotar e moderno »Horahan« Romano kheliba vaj »vogeskero-kheliba« chocheko si numa distantno pangli e originaleja, o akanutne kheliba e kostimencar na legarena nisavi relacija e »...dekoracijaja, i Otomansko çengi or si popularno zabava kerdi kotar e Otomansko ›Gypsies‹« skrinisarel i Dr Marsh, e Romane romnja kotar o Otomansko periodo dzana sine pala o konvencionalno dekorativno uraviba. O dzande manusha dikhles vi kodo kaj e performance kotar o çengi in Otomansko minijature sikavena khelutnen kola si uravde ko lungo buvle cohi so ucharena o badani thaj mukhela phudardo numa o muj.

Romano Khelibaki Republikansko Era

Ko oleskero dzanibasko esejo, o Dr Marsh phenela kaj ki Otomansko societa, i tradicija mashkar e Romane dzuvlja kola so khelena avela buteder buvli kotar e murshengo kheliba, ki paluni vrama (trujal e murshikano Romano kheliba, specijalno pe köçekci so khelela pes vi akana):

Akaja tradicija lela pesko than vi ki moderno, republikansko era, na numa ko »relaksacijakere khera« ko Sulukule mahala kotar o Istanbul, numa vi khana kodola khera sine pandine ko anglune 1960 shel bershalipe bareder kotor katar o orginalno distrikto sine demolimirimo,⁴ e sheli bershalipaski tradicija kotar o Romano kheliba vi muzika korkori pestar ki akaja komuniteta avilas telal i dar.

Pala i bari kampanja vash e Romengere themutne hakaja so sine buvles azutime kotar e pro-Romane NGO ko Koranipa thaj internacionalno, i komuniteta kotar e Romanlar sine zorasar relocirimi kotar e 2005 bers⁵. E avera Romanlar mahalle (lokalitetija) ele sar zhertve kotar e urbano revazdipa – sar te phenas, o Küçükbakkalköy distrikto kotar o Istanbul, kote so o belediye (o lokalno gaverno) phendas te lerel demoliribe, ispinindoj e komuniteta kotar e Romanlar te oven relocirime, achovindoj korkori pe peste olengere artoja vi kulturaja.

E khelibaske karakteristike pe but khedimata vi khelimata khelela vazhno rolja ko sa e culture, na numa majcera mashkar e Roma thaj kodoleske shaj te sikljovas vash jekh komuniteta kotar akaja artistikani forma. Fokusiribaja pe romano kheliba thaj muzika ko Koranipe, i kolekcija dela shipe pe Romani komuniteta ko adava them olakere shel bershipaskere kulturake tradicijaja.

Rights held by: Adrian Marsh — Rosamaria Kostic Cisneros (text) — Sarita Jasarova (translation) | Licensed by: Tess Lulu Orban (text) — Sarita Jasarova (translation) | Licensed under: CC-BY-NC-ND 4.0 International | Provided by: RomArchive