O patreto la Řomnjako ande imaginarno literarno Evropa sî ‘eksotično, divljo thaj zavoljivo’, numa desja cîřa sîkadol lako patreto, kaj voj ramol vaj ginavel knjige. Ande publikako thaj medialno diskurso sîkadol e Řomnji sar “duplo diskriminirime”, “ugroženo”, “phandadi”, “potlačeno”, “bićindi”, “dependentno” thaj kadja maj dur. Numa kana kêras svato pa řomane avtorur/avtorkinje, atunči sî te sîkavas vuni desja importantni faktorur, kaj aven sja kodole stereotipongê kontrarni.
O patreto la Řomnjako kaj ramol
O angluno punkto: Řomnja či ašen pe po dujto than thaj na ankêrdon kadja, sar sîkaven le stereotipur, nego von sî ande vuni thema pionirke la řomaja literaturakê (Poljska, Rumunija, Švedo, Čexoslovakija), vaj pe sama kata vuni teme (po egzemplo o holokausto). Vi te naj amen dosta informacije pa autenticiteto kata la Gina Ranjičićaki poezija thaj či pa lako trajo, but Řoma smatron le poemur, kaj o Heinrich von Wlislocki pripisil lakê, sar anglune originalni poeticki tekstura, kaj ramosarde Řoma već ando 19. šelutno bêrš pe peski śib.
Vi jek katar e anglune, maj ašunde řomane poezije la ljumaki ramosardja jek Řomnji: e Bronisława Wajs – Papusza. E Katarina Taikon bijandili 1960 ando Švedo thaj e Luminiţa Cioabă kêrdili ande 1990-utne bêrš ande Rumunija, e maj ašundi angluji řomaji avtorka. E njamcicko Sintica Philomena Franz (Link) thaj la austrijaki Lovarkinja, e Ceija Stojka sas epoxalni pionirke maškar le Řomengê thaj Sintongê viktimur, kaj ramosarde pa o holokausto ande pengê knjige, kaj mothon pa pengê dukhavimata ando holokausto thaj ramon, save dromesa nakhade les źuvindes.
-
Navigator Film Produktion | Portrait of Ceija Stojka | fotografija | Österreich | 1999 | fil_00396 Photographed by: Johannes Rosenberger | Licensed by: Navigator Film Produktion | Licensed under: Rights of Use | Provided by: Navigator Film Produktion (Vienna/Austria) -
Björn Langhammer | Portrait of Katarina Taikon | fotografija | Švedo | 2015 | fil_00719 Rights held by: Björn Langhammer | Licensed by: Birgitta Langhammer — Anna Sigurðardóttir Langhammer | Licensed under: CC-BY-NC 4.0 International | Provided by: Birgitta Langhammer – Private Archive -
Mehmet Emir | Luminiţa Mihai Cioabă while reading in the Austrian National Library, 26 April 1994 | fotografija | Österreich | April 26, 1994 | lit_00665 Rights held by: Mehmet Emir | Licensed by: Department of Folk Music Research and Ethnomusicology – University of Music and Performing Arts Vienna | Licensed under: Rights of Use | Provided by: Department of Folk Music Research and Ethnomusicology – University of Music and Performing Arts Vienna (Austria) | Photographed on: 26.04.1994 (Vienna/Austria) -
Jerzy Ficowski | Papusza (Bronisława Wajs) | fotografija | Polska | lit_00133 Rights held by: Jerzy Ficowski | Licensed by: Anna Ficowska-Teodorowicz | Licensed under: CC-BY-NC-ND 4.0 International | Provided by: Anna Ficowska-Teodorowicz – Private Archive
O dujto punkto: Vi te sî o brojo le řomane avtorurongo maj baro katar o brojo le Řomnjangê avtorkengo, e djenderoski balansa ande řomaji literatura naj-la diferentno katar e generalni djenderoskê balanse thaj tendencije, kaj arakhas ande literatura kata o 20. šêlutno bêrš (katka kêrde le źuvlja 25% źi ka 33% katar sja le avortorur). Numa ande vuni thema le maj produktivni thaj maj ašunde publicirime avtorur sî Řomnja, sar po egzemplo e Katarina Taikon ando Švedo, e Sali Ibrahim ande Bugarija thaj e Luminiţa Cioabă ande Rumunija. Ande Čexoski Republika arakhas maj but Řomnjangê avtorke de Řomengê avtorur.
O trito punkto: Pe primarno thaj sekundarno školako levelo, la edukacijako nivovo le śavengo sî maj vučo sar o nivovo le řomane śejango, numa po levelo kata univerzitarno bazično thaj šêrutno studijumo, le têrne Řomnja nakhên brojasa le mîršen (vi kodja sî jek xarakteristično tendencija ande Evropakê majoritetongê društvur). Vuni řomane avtorke sîkaven zurale rodimaskê analizakê interesur. Duj řomane balkanicka avtorke, e Lilyana Kovacheva thaj e Hedina Tahirović Sijerčić, promovirisajle po univerziteto thaj sî avtorke kata akademijakê knjige.
Naj koincidencija, kaj Řomnja pe sama la literaturaki sî maj but školuime ande demultune lole thema thaj vi maj but produktivni sar êl Řomnja anda l’ aver thema. Le lole thema angažuisajle, te aven le źuvljan le isti čačimata sar le mîršen, aj kodja na numa propagandasa, nego vi realno; von thode specifični mere palaj emancipacija le źuvljangi, inklusivno le Řomnjangî. Anda sja kodja sas le Řomnja ande lole istočni thema maj but školuime thaj maj but integririme ande sja le levelur kata socialno sistemo. Ande vrjama maškar le ljumakê marimata, kana sas e sovjeticko inicijativa te publicirin pe tekstur pe řomanji śib, le Řomnja e Maria Polyakova thaj e Olga Pankova sas le maj aktivni avtorur thaj tolmačur kata le publikacije anda but fjalur.
Rights held by: Sofiya Zahova (text) — Mozes F. Heinschink (translation) | Licensed by: Sofiya Zahova (text) — Mozes F. Heinschink (translation) | Licensed under: CC-BY-NC 3.0 Germany | Provided by: RomArchive