Andar e dijasporako karakteri e romane čhibaće khethanimasi i romani čhib si jek but fragmentirime čhib – jek faktoro, sao ćhinavel zurale e literaturaći sfera. Romani literatura ramol-pe katar autorura saen si jek zajedničko koreno thaj sae ramon an diferentni čhiba thaj dijalektura, independentno katar themese granice. Von hasnin but thaj diferentni žanrura, sar po eksemplo: transkripcije oralnone narativondje, autobiografijaće raportura, memoare, novelura, novele, drame, teatrose kotora thaj poemondje ćidimata.
Romani literatura an Italija – jek pregledo
I romani literatura an Italija reflektiril o baro strukturalno thaj čhibako diverziteto e generalnone romane literaturako. Vi an Italija si e Sinton thaj e Romen jek purani thaj džuvindi oralno tradicija. Godoja tradicija dokumentirisalji katar vuni antropologura (Dick-Zatta 1986; Trevisan 2005) thaj lingvistura (Sejdić und Soravia 1978, 1980). O profesionalno žurnalo »Lacio Drom« publicirisarda vuni katar godola oralni tradicionalni narativura, sae sesa pe jek kotor izmislime, pe aver kotor realni jal autobiografijaće.
Maj purane eksemplura e romane literaturaće si e transkripcije katar oralni tradicionalni priče thaj memorije. An o breš 1975 iklisti i autobiografija katar o Giuseppe Levakovich e titulosa »Tzigari« (›Cigani‹). Godoja vov ramosarda kethane jećhe gadžikane autorosa. Jek aver eksemplo pala jek gasaji kooperacija maškar jek romano autoro thaj jek gadžo si »I Kañjarija: Storia vissuta dei Rom Dasikhanè in Italia« [›E Kañjarija: Historija e dasikane Romendji an Italija‹] (Dragutinovic, 2000).
De katar vuni decenije sikhadol, kaj e italijanicki romane autorura maj but producirin literatura, specifično e Abrucijaće Roma (o Santino Spinelli thaj o Luigi Cirelli), e Sinti (i Paula Schöpf-Bloom, o Vittorio Mayer Pasquale, o Olimpio Cari, o Gnugo de Bar, o Floriano Debar thaj o Pućo), e slovenijaće-hrvatski thaj e Roma Istriani (i Nada Braidic, i Pamela Hudorovic thaj o Mansueto Levacovich).
O Santino Spinelli, jek Řom kata regiono Abruzzi (Italija), sî muzičari, poeto, sîcaritor thaj esejisto. Vov diplomirisajlo ka Univerziteto …
Pala varesae romane autorura o ramosaripe si jek šansa, te prezentirin piro etničko identiteto. Maškar lende peren o Luigi Cirelli thaj o Mansueto Levacovich, ali vi Sintondje autorura. O Luigi Cirelli publicirisarda e poezijaći knjiga »Senza meta« [›Bi ciljoso‹] an o breš 1994. Lesi lirika si jek ašarimasi djili pe e autoroso etničko koreno thaj tretiril o kamlipe an sa e nijanse. Ali i centralno tema si i relacija maškar e Roma thaj e gadže, pherdo konfliktura. O poeto kritikuil e xasardi Romendji slobodija thaj i flegma e društvose majoritetosi. Pala le i poezija si i jedino komunikacijaći forma te phandel e aparentno bi-podosi hunija maškar e etnije.
An o breš 1991 publicirisarda o istriako Rom, o Mansueto Levacovich, e antologija »Popolo mio dei Rom« [›Mirno narodo, e Roma‹]. Godole knjigasa sikael-pe angluni data e literatura katar slovenijaće-hrvatski Roma, sae trajin an Severno-Italija. An pire buća e autorura kritikuin zurale o kompletno deficito jećhe dijalogoso maškar e Roma thaj e gadže. Maškar lende ačhel jek mržnjaći thaj prerasudendji barijera. O Mansueto marel-pe sar poeto pala e manušikane thaj e civilni čačimata e Romendje. Jek aver autoro, sao angažiril-pe po politikako sektoro, si o Demir Mustafa (vov bijandilo an o breš 1960 an Skopje thaj trajil aktualno an Firencija). Lendje poemura thaj novele ikliste e titulosa »Poesie e racconti« [›Poemura thaj novele‹] an o breš 2002.
Vuni romane autorura katar demultuni Jugoslavija publicirisarde pire knjige an Italija, sar po eksemplo o Rasim Sejdić, Šemso Advić, o Antun Blažević thaj aver. O Rasim Sejdić (1943–1981), jek talentirime poeto thaj naratori, sao sasa membro e bosnaće Xoraxanéngo, publicirisarda piri poezijaći knjiga »Rasim, poeta zingaro« [›Rasim, jek Ciganoso poeto‹] an o breš 1987. O Giulio Soravia snimosarda thaj ćida lese narativura (fabule, priče pa mule, čoxane thaj vampirja, thaj paša godo fantastični priče). Von publicirisalje an o žurnalo »Lacio Drom«. O Šemso Advić, jek poeto, sao bijandilo an Banja Luka (Bosna), publicirisarda piri angluni poezijaći knjiga »Poesie« [›Poezija‹] an o breš 1985. Lesi dujto knjiga, »Ratvaról iló romanó« / »Sanguina il cuore dei Rom«, iklisti an o breš 1993. E Šemsosi poezija tretiril na numa e klasični teme e romane literaturaće, nego vi nesae historični dogadjajura sar e marimasi tragedija an demultuni Jugoslavija.
An e jakha perel o brojo e romane autorkengo an Italija, sao aktualno barol. E autorke tretirin specifično e bistarde aspektura katar i Romani historija. Ali ramon vi pala e sudbine katar individualni džene, saen si len zuralo impetuso katar e kolektivni eksperiance. Jek tipično eksemplo si i bući katar e Paula Schöpf-Bloom. Voj bijandili an o breš 1953 an Bolzano thaj dićhel korkoro pe sar Sintica. Voj trajil an Severno-Italija thaj an Njamco. Laće djilja sikaen jek zuralo patreto katar i kompleksno Romnjangi situacija an romano društvo. Pe isto vrjama von tretirin vi generalni socialni teme pe sama e Sintondji thaj e Romendji. Specifično an pire poezijaće knjige »La mendicante dei sogni« (verbalno: ›E sunendji kořovjaca‹, 1997) thaj »Voci nel vento / Draußen am Rand« (verbalno: ›Glasura an balval‹, 2008), i poetka žalil e marginalno rola thaj e ekskluzija pire komunaći, thaj voj žalil, kaj naj glaso pire komunako an publika. Desja intensivno si e stixura e poemose »Bistardi Laida« (verbalno: ›Bistardo holokausto‹), savenca voj liparol e dogadjajura e holokaustose.
Silence, desolation, dark night
Paula Schöpf-Bloom, »Bistardi Laida« (›Bistardo holokausto‹)
the sky is gloomy, heavy with silence!
the mournful dirge fills the air!
From these stones, grey stones,
from every debris, from the shattered frames,
a desperation made of blood and tears rises.
My spirit gets caught up in the wire fences
And my soul clings to the bars,
prisoner in the enemy’s house!
Who am I? Nobody! Who are you? Nobody!
Sinti, who are you? Nobody! Only shadows,
fog! Fog that idle customs hold back
as prisoner of the greatest infamy
in the history of mankind!
Xajing: Ekscerpto katar o poemo »Bistardi Laida« katar e Paula Schöpf (1993) an e englizicko translacija katar e Paola Toninato (2014, 104).
Schöpf, Paula. 1993. Bistardi Laida. An: Karpati, Mirella (Ed.).1993. Zingari ieri e oggi. Roma: Centro Studii Zingari: 208.
Rights held by: Paola Toninato (text) — Melitta Depner (translation) | Licensed by: Paola Toninato (text) — Melitta Depner (translation) | Licensed under: CC-BY-NC 3.0 Germany | Provided by: RomArchive