Dićol kê ande Španija sî le Řom kotor kata le themeski kultura thaj literatura: Le Gitanos sî prezentni pe muzika thaj po khêlimos (Flamenco) ande likovo arta (po eksemplo Bartolomé Esteban Murillo, 1618-1682) thaj ande literatura (po egzemplo Miguel de Cervantes Saavedra, 1547-1616, vaj Federico García Lorca, 1898-1936). Ande Španija e proporcija le Řomengi, save sî asimilirime pe śibaki sama, sî relativno uči pe relacija karing le avera Evropakê thema. Thaj vi pe socialno thaj kulturaki sama sî von akulturirime selektivno-parcialno ande majoritetosko društvo (Bernecker 2007: 295).
Romani literatura ande Španija – jekh pregledo
O caló (I kali ćhib), e řomaji varijanta l’ ibericki Řomengi, či vorbil pe but. E španijolicko śib sî pala l’ calé (kadja akhardon le maj but Řom, kaj trajin šêltune bêršenca ande Španija) jek prinźandi »strêjino« dejaki śib, thaj lasa artikulirin pe le Řom pe desja artističko thaj literarno sama. Vuni Řom ramon pe španijolicko śib thaj kadja kamên te nakhên svesno le kulturni-etnički granice maškar peski grupa thaj o majoriteto le gaźengo sar medijatorur. Numa von sî pale jek izuzetko, kontrarno sar dikhên le gaźe o motivo »gitano». Von sî v’ ande etnijako minoriteto jek socio-kulturalno minoriteto, sar kaj sî kodja vi ande aver evropakê thema.
E ramome řomaji literatura sî jek desja têrni literatura v’ ande Španija, kaj lja te teljarel jek šêlutno bêrš anglal. O angluno řomano avtoro kaj ramosardja pe španijolicko śib, sî verovatno o artisto Helios Gómez kaj bijandilo 1905 ando foro Sevilla (Južno Španija). Rigate kata vuni izozetkur (po egzemplo o Joaquín Albaicín vaj o José Heredia Maya) źi adjes e řomaji literatura či dićol but ande majoritetosko društvo. E řomaji literatura ande Španija sî decentralisirime thaj marginalno. Jeg desja maladi thaj laśi djela sî o prvo novelo kata e angluji řomaji avtorkinja, e Núria L. de Santiago. Lako fiktionalno biograficko novelo »El ángel de Mahler« (Barcelona 2014) zurales ašardilo ande španijakê medije (o intervjuo la avtorkinjasa dikh
Perma link
Te avel novelo, te avel priča, drama vaj poezija: Sja la literaturakê Řomengê buća sî len stilistički thaj estetički similaritetur. Jek punkto sî e tendencija pala oralno modo thaj ek komperativno bari volja pala dialogo. Maj dur dikhas integririme řomaja vorbe andaj śib caló ande tekstur, thaj jeg generalno tendencija te hamin pe le diferentni tekstoskê fjalur thaj medije, thaj te hamin pe le artistički thaj estetički tradicije la 1
Le řomane avtorongo haćarimos paj řomaji literatura sî kasavo, sar kaj gîndil v’ o řomano avtoro José Heredia Maya: von taj avera avtorur sî eksplicitno kontra svako etnijaki ekskluzija, e literatura le španijakê Řomengi sî kotor kata španijaki literatura:
»Si escribimos en español hay una literatura española, con modulaciones personales, de estilo, de cultura... pero no se puede hablar en sentido estricto de una literatura gitana si no hay una lengua que la soporte.«
»Ka ramos pe španijolicko śib, avol e španicko literatura, personalno modulirime pe stiloski taj kulturaki sama...a naštil te bušol pe čači řomaji literatura, ka naj śib te inkrel la.«
Heredia Maya, citirime ande Rodríguez Mata 2000: 16
Sja kaća pozicija arakhas vi kaj Núria L. de Santiago: Voj, e śej kata e flamenkoski legenda »La Chana«, sî desja pîterdi peskê řomane porekloskê, numa permanentno malavel, kaj sî pe angluno than avtorkinja, savi vorta či bavil pe identitetosa vaj problemonca le Řomengê. Voj ramol jek fikcionalno biografija pa Gustav Mahler thaj kamel kodolasa te anel peski kontribucija pe adjesutno trendo la španijaki literaturako.
Pe jeg rig sikadol permanentno e želja pala jednako tretmano thaj o marimos kontra persistentni stereotipur, pe kaver rig dikhas ande řomaji literatura e rezistencija kontra jek totalno akulturacija. Kaća kontradikcija sikadjol butivar kodelesa, kê o jekhipe savořê manušêngo dikhêl pe thaj propagiril pe ando kosmopolitanizmo. Katka del pe o programatično titulo kataj Amayasaki poezijaki knjiga »El mundo es mi casa« [»E ljuma sî mo khêr«], pe sa kodo than sikadol vi e řomano kulturako alterniteto:
»Que se den cuenta de que somos hombres. Y gitanos, pero gitanos de verdad (...).»
»Le avera nek dikhên, kê manuš sam. Thaj Řom sam, Roma, čače Řom sam (...).«
Luis Giménez Mendoza 1969: 114
Rights held by: Marina Hertrampf (text) — Mozes F. Heinschink (translation) | Licensed by: Marina Hertrampf (text) — Mozes F. Heinschink (translation) | Licensed under: CC-BY-NC 3.0 Germany | Provided by: RomArchive