Romane Bande

O Johannes Brahms (1833 berś – 1897 berś), ande pesko sasto źivdipe (trajo) sas les paśutni dori (relacija) e stilosa “Ungrikano Cigano”. Si dovoda kaj vov paśeste avinaleste aśunda romane bande save baśalenas ande lesko bijanutno foro o Xamburg.

Źi ka e vrjama kana vov sas ande peske agorne tinejdźerime berśa, vov aćhilo akompanisto aśal o Ungrikano violinalo virtuoso o Ede Reményi, kon naślo katar o Ungriko Them te naśel o prastavipe palal e peravdi revoljucija katar o 1848-to berś. O Brahms phirda e Reményi-sa ande e avinale 50 berśa katar o 18-to śelberśipe, thaj von baśalde aranźimentura katar verver ungrikane-romane gilja.

Napal, o Brahms gelo te beśel ande Viena, kajte vov aćhilo amal bute ungrikanonenca. Vov i gadaleske kerda visite thaj phirda ando Ungriko Them but drom. Si khajekh (varesave) istorije aśal e kompozitoroske palune satura (ćasura) katar lesko źivdipe ande save vov aśunelas namipenasa e virtuoznonen romane banden, i ande o Prater ande Viena thaj i kana kerelas visite ande Budapesta.

Style Hongrois

Sasto kadava kontakto mukhla ekh zoralo semno pe leski muzika, thaj o rezultativno efekto phiravel e gama katar durale “ungrikane” pasaźura ande but kotora ka e publikacija vaś e aśunde (famozne) “ungrikane tancura” aśal śtare vastengo piano (ande grupe kaj datirin katar o 1896-to berś thaj 1880-to berś).

So si khajma em o bisilo e Brahmsesa (o Schubert śaj khajma da ekh nasasto precendento), so kaj, specialno maj angle ande lesko źivdipe, vov thoda o style hongrois na sade ande o stereotipikano rubato kaj sigjarel laganone (bisigjarne) kotora thaj “viti” sigjarne kotora, ama ande leske em “seriozne” bisigjarne meśkipenata.

Dikhlindol pes kaj vov, maj but katar khajma aver aśunde kompozitorja pe “artoski muzika”, dikhla peske ande godi e “Ciganone kemanen” naj sade (numa) sar ekzotikane stereotipura, ama i sar śajde muzikantura kon kerde ekh stilo kaj si potencialno ekhsavo e Njamcone idiomenca save vov em but luvudisarda.

“Cigano Rondo”

Te das gindo pe khajekh katar em e aśunde primerja vaś e Brahmsesko “Cigano” stilo. Maśkar em e avinale save ka publikuvin pe sas o “Cigano Rondo” (Rondo alla Zingarese) finale katar e kompozitorosko avgutno (purvo) Piano Quartet, Op. 25.

O stilo sikavdino kate si arxetipano, e peske akcentirime, perkusivne ritme, cikno (minorno) kejo, thaj butdevrjane gratisne note. Maj but katar kadava, e tradicija vaś o sigjarno finalo ande e dori vaś o “Ciganono stilo” sas les zorali genealogija ande kamerne scenake bukja aśal piano thaj sastrune dorja (sarme): o Brahms ćaćes pokinda khajekh pakiv kate ka e Haydnesko aśundo Cigano Rondo katar lesko G Baro (Majorno) Piano Trio, Hob. XV:25

»Ungrikane Tancura«

E Ungrikane Tancura si ande save o Brahms trubusarda o stilo em but konsistentno. O Brahms sas les ekh adeti te na thol opus nomerja ka bukja kana vov dikhla pes maj but sar o aranźioro kozom sar o kompozitoro, thaj kadava sas ćaćes ande o kazuso vaś kadala kotora. O Brahms śaj khajma korkoro kompozirisarda 3 katar e 21 tancura, ama e aver śaj aven phirde palal źi ka verver anglalkerde melodie, but katar save o Brahms thaj o Reményi improvirizirisarde turjal kana von phirde drom ekh aversa.

Ande e dori vaś e Brahmsesko keripe vaś “Njamcone Folklorne Gilja,” o kompozitoro sikavda bari sama thaj źanipe ando aranźiripe, kaj vov trubusarda peske khamle kompozicionne thaj kontrapuntalne texnike. Ande ekh lil karing pesko lilinkalavno (publicisto) o Simrock, vov akharda e cikne kotora “ćaćune ćhave e Pustaske thaj e ciganonenge. Naj bijande mandar, sade barjardine mandar po thud thaj marno” (Citirime ando Avins 363).

E Ungrikane Tancura aćhile khajekh katar e Brahmseske em e aśunde thaj popljarne bukja. O kompozitoro napal aranźirisarda len i aśal solo piano. Bisigjarne thaj sigjarne, von kombinirin tipikane stilura save mukhle radikalo ande e verbunkos thaj e csárdás muzika. Von i thon andre primerja kaj imitirin o cimbalo, sar o tremolo ka o putaravipe vaś tanco numero 4.

»Zigeunerlieder«

Ando o 1880-to berś, o Brahms gelo ka aranźimento vaźe ekh var, kadava drom vaś vokalne kotora. Lesko Zigeunerlieder Opp. 103 thaj 112, kaj kerel Njamcone tradicije vaś gilja publikuime katar o Zoltán Nagy ande ungrikani ćhib, naj gadiki but laćhe, ama, ande save vov la but maj but liberipe e melodijenca katar e Nagyski kolekcija savi vov trubusarda sar motivacija. (Kadaleske, ande kadava kazuso vov da e bukjan opus numerave).

E tekstura vaś o Zigeunerlieder sikaven ekh mikso katar gilja vaś avgo-manuś khamipe, akharipenata katar e avrutne (“Hey, Cigano, Mar e Sastrune Dorja!”) thaj i ekh turjalno ramosaripe vaś ekh shaj khajma maśkar-rasalo tanco (“O Kafeno Ćhavo Ingjarel peske Śukare Vynetone Jakhenge Źuvlja ka o Tanco”).

Muzikalno, o Zigeunerlieder thol andre e ekzotikane elementura bićhinipenasko ande e Brahmsesko maj Njamcono stilo, thaj kadava naj izolirime kazuso: karing o agor peske źivdipenaske, o Brahms but em maj but thodape ande thaj avri ande o “ungrikano” stilo ande ekh fluidno integracija leske avere efektonenca.

Maj but katar kadava, vov maj but irisalo karing o style hongrois elementura ande bisigjarne meśkipenata ande ućhe statusoske źanrura. Primerja si o bisigjarno meśkipe vaś e Violin Sonata Opus 100 thaj o adadźios vaś e Sastrune Dorjako Kvinteto Op. 111 thaj o Klarineto Kvinteto, Op. 115, leski maśkarutni sekcija kaj si ando minorno kaj sikavel rapsodikane klarinetoske baśalipenata, save akcentirin barjarde sekunde.

Ekh semno vaś aśal panjalipe (fluidipe) e efektoske kate si kaj o biaśundo tremolos ande e aver instrumentalne kotora kate si e duj komonalne ande e sastrune dorjangi kamerno muzika thaj vaźe ekhvare godi del pes ka o cimbalo.)

Sar e muzikologista e Margaret Notley dyrkosarda, bisigjarne meśkipenata inkleste ande e palune dekade katar o deśenjato śelberśipe te avel dikhlindi katar e nacionalistura sar em e “fundakoni” thaj “xorni” thaj kadaleske “njamconi” muzika. O statuso śaj te xasardindol pes i vov. Ungrikane kritikura thaj istorikane sas sigjarne te dikhen o ungrikano efekto pe em e pakivali muzika vaś e ućhe njamcone kompozitorja.

Gajda sar śaj phendol pes, ama, specialno palal e Bartókeske zumavipenata te ulavel romani muzika thaj efekto katar e “ćaćuni ungrikani manuśkani muzika” ando o avinalo biśto śelberśipe (Bartók, Sárosi, and the Question of Origins in Romani Musicianship), von ekhvarinate aćhavde te akharen o stilo ciganono stilo.

O Lajos Koch primerno phenda kaj ande kadala palune bisigjarne meśkipenata, o Brahms meśkisalo katar kadava te avel efekto dindo katar e ciganoni muzika thaj akana źalas karing o “ćaćuno, biprekerdo xaraktero vaś e ungrikani folklorno muzika” (Ebert 155).

Sar dikhlindol pes, o Brahms, kaj kerda akcija pe o deśenjato śelberśipenasko godipe kaj e unigrikani folklorno muzika sas sasteste kultivirime thaj kerdi katar e roma, naj ka thaj naśti ka kerelas kadava aversaripe (Dikh e Notley 195). Leski ideja vaś ungrikani muzika sas e “Ciganoni muzika.”

Ćaćes, o asavipenasko aspekto vaś e Kochoske phenipenata si maj notisirime kana vov palem phenel ekhsave phenipenata aśal peske e Zigeunerlieder, date o Brahms ka ulavelas kadala katar o “ciganipe”!

Ande kadala bukja, o Koch kamel te phenel, “O Brahms mukhel palpale o ciganono phukjaripe, o pra-barjardipe, phareste serdavne virtuozne baśalipenata thaj e pra-butne rubatura [pharuvipe sigopenata turjal o sasto kotor] – o em o bilaćho korćhinipe e ungrikane folklorne giljake” Ebert 163).

Źikana si bilośaleste anglephendo te dikhes sar e palune istorikane len o kredito katar e romane muzikantura kana von ni reprezentuin fantazije vaś pra-emocionalne, bigodjale ćhave vaś e natura, aj komersialno korupcija vaś ćaćune manuśkane gilja, gathe si date ekh interesantno aspekto ka kadala upraldikhipenata (obzervacije) vas e Brahmesesko paluno stilo.

Si siguro kaj o Brahms, ekh katar em e źangle kompozitorja kon sisar pe o thovipe ekhe melodijake mamujal averjate thaj pe o sigjaripe thaj o putaripe e muzika ande vrjama, śaj anel pesko personalno stilo ka e ungrikani-romani muzika. Ama kana las upre e kompozitorosko pesko njamcono stilo, manuśkane radikalja, thaj muzikalne sikavipenata – gadaleske si katar sa em but namipenaske kaj karing peske źivdepenasko agor, vov integririsarda o ungrikano-romano stilo gadiki but khuvdeste ande pesko, ande em o njamcono katar e njamcone meśkipenata. Vov shaj khajma dikhlindol pes kaj aćhavda te godisarel e stiloske sar ekh “ekzotikano” ande but kazusura.

Ande e Brahmsesko paluno źivdipe, but devrja kaj dikhlindol pes sar gudlo-śutljardo nostalgikano thaj “proivendalo,” dikhlindol pes kaj vov godisarel vaś e romani muzika sar ekh kotor katar lesko nakhli vrjama, ekh kotor katar pesko barjardipe thaj tradicija sar ekh muzikanto, ekh kotor katar leske palatte, ekh kotor lestar.

Rights held by: Matthew Gelbart (text) — Angel Ivanov (translation) | Licensed by: Matthew Gelbart (text) — Angel Ivanov (translation) | Licensed under: CC-BY-NC-ND 4.0 International | Provided by: RomArchive