Abstract
O avgo dokumentirime evidentija pala e Roma datirinena kotar o 13851 bersh, ko tageresko dekreto ando kotar e Vlasisko/Wallachian/thagar, Dan I Voivode (1383 dzi ko 1386 berš), koleja so del pes konfirmacija kaj 40 Tsigans (Romane familije) si transferirime kotar o manastiro Sunto Antoni kotar e Voditza ko manastiro Sunto Marija, ki Tismana.2 O Romane robengo /stopuibe/čhinavibe kerdilas pes telal o legaripe kotar e Grigore Ghica ki Moldavia (1855 berš) thaj o Barbu Știrbei ki Valahija (1856 berš).3 Khana e Romane robora avile slobodno, buteder olendar mangle te phutren peske nevo drumo, buteder gindipaja pe emigracija.4
Ki vrama kotar e Dujto Lumako Maripe (1939-1945), kherdilo pes baro mudaripe telal e Mareșal Ion Antonescu, gaverno, kote so, 90,000 Roma5 sine deportirime ki Transnistria, dopaš olendar mule pe drumo, bokatar, kotar o tifus vaj pale kotar e but cera dendo habe.6 Ko 1945 berš, sine kerdi phuvjakeri reforma inicirime kotar e Groza-nesko govermento, kidijal 20,000 etničhko Roma kerdile olengere phuvjake gazde, soske sine partizanora ki vrama kotar e maribe.7 E Nomadsko Roma avile temato ko nekoborom mesure kote so limitirinela pes olengero slobodno piribe.8 E Roma oficijalno na sine prepindžarde, sine pangle e inferiorno socijalno statuseja; olendar biteder pele telal o Dekreto numero 153/1970, definirindoj olen sar ‘socijalno parazitija’, ‘anarhistora’ vi savo te si javer ‘devijantno kodo’, kova so sine sankcionirimo/kaznimo/ e panglipaja vi e zorasar ispidime butikheripaja.
O periodo direktno pala e Komunističko peribe, prezentirinela krucijalno momento soske bijandille e političko vi e socijalno hakaja kola so prkatikuinena sine e Rumunijakere themutne. Avgo drom ki Romanijaki modern historija, e Roma ko 1990 berš resljarde pesko hakaj pala olengeri direktno političko reprezentacija thaj si prepindžarde sar nacionalno minoriteto9, kodo si šaipe te artikulirinen peske historijakere rodipa, te maren pes mamuj i diskriminacija, te organizirinen e komunitete, te roden etničko protekcija, te roden socio-ekonomikane kerimata /merke/te teljarel i čhororibaski hiv e javere populacijaja.
