Kava sasa momento savo sasa but vasno pala afirmacia e Rromengi, kerdino si o filmo “Maladilem baxtale Rroma” savo kerda o režiseri Aleksandar Petrović. Kava sasa angluno filmo ande savo sasa vakardino pe Rromani čhib, thaj savo astarda angluni nagrada (aword) “Simnakuni palma” po festivalo ande Francia (Kan) sar majlačho filmo pe averthemeski čhib. O filmo sasa nominuime vi pala nagrada (aword) “Oskar” sar vi pala “Sumnakuno globusi”.

Po 1971-to berš Saste lumjako Rromano kongresi sasa kerdino ando foro London. Gothe sasa kerdini “Maškarthemutni Rromani Unia”. Angluno prezidento sasa aktori andar o Holywood Yul Brunner, pal termino Rrom sas lindo sar čačo anav pala minoriteto savo sasa dži kodi vrama akhrdino ‘Gypsy’. Gili “Gelem Gelem” katar o filmo sas vazdini opre sar Rromani himna. Aktivistura katar purani Yugoslavia astarde vasno than ande kava proceso.

Teatroske grupako angluno dramako kotor akhardape “No, no”, po 1970-to berš sasa protesto kontra maripe ando Vietnam. O teatro but sigo lia te avel pindžardo maškar sasti Yugoslavia. Maj importanto produkcia savi vazda kava teatro sasa dramako kotor “Mautije” (džuvljikano del pala lauta) po 1973-to berš thaj “Soske” po 1975-to berš.

Po drom kadale produkciengo Teatro “Phralipe” astarda than pe maj pindžarde festivala ande purani Yugoslavia. Po 1977-berš o teatro sasa akhardino po but piundžardo teatrosko festivali ando foro Nancy po “Nancy teatrosko festivalo” kasko šerutno sasa o Jack Lang. Kava manuš po 1985-to berš kerda angluni maškarthemutni egzibicia pala Sinti thaj Rromano arto ando “Conciergerie” foro Pariz.

Pe jekh rig o teatro kerda pire tekstura vaj pe aver rig o tetaro kerda vi Europake teatrikane klasikura, sar “Thagar Edip” katar o Sofokle savesa o teatro đelo pe anagluno teatrikano festival ando Delhi (Grecia). O teatro kerda piro dramako kotor eksluzivno pe Rromani čhib. Paša duj, trin eksepcionale kazura o teatro khelda piro dramako kotor pe Rromani čhib bi nakhavimasko po aver čhib thaj bi titlurengo. Pe jekh rig o teatro astarda importanto than sar vareko ko lel sama thaj kerel prezervacia pala Rromani čhib vaj pe aver rig o teatro kerda piri specialo teatrikani čhib ande savo sasa but lačhe fizikane miškipa. Pe trito rig o teatro kerda piro imaginativo, vizuelo čhib po drom te astarel vi aver themeski publika.

Ando teatro sasa konstantno ansamblo trujal piro režiseri Rahim Burhan, saves sasa zor te kerel korkore piro artistikano stilo. Bari inspiracia o Rahim Burhan astarda katar Francikano teatrikano teoristo Antonin Artaud thaj Polandikano teatristo Jerzy Grotowski. Bari inspiracia teatroske sasa vi Indiaki teatrikani forma sar Kathakali. Po piro drom savo sasa tranda tha štar berša lungo o “Phralipe” kerda baro numbri teksturengo pala teatro pe Rromani čhib. O “Phralipe” astarda linko vi pala akanutni teatrikani skrinimaski scena ande purani Yugoslavia save si nakhade pe Rromani čhib.

Po 1990-to berš o “Phralipe”’ lia te kerel ko-operacia e “Theatrosa an der Ruhr in Mülheim”. Lesko direktori Roberto Cuilli, savo ande kodi vrama, sasa ande amalikane relacie, Yugoslaviake teatrikane scenasa thaj specialo e Beogradeske teatroske Fesivalosa “BITEF”, akharda “Teatar Phralipe” po angluno festivali “Theaterlandschaft Jugoslawien” (teatrikani scena andi Yugoslavia). Ande kodi vrama teljarda maripe ane Yugoslavia thaj sar rezultato gasave situaciako savi sasa vi ande Makedonia, o Ciulli bahtasa kerda te o “Phralipe” avel ando foro Mülheim sar permanento indepedanto ansamblo. Oficialo o teatro kerda North Rhine-Westphalia (NRW) thaj Germanikano Federalo Them.

Nevo teatro, pire speciale estetikasa, lia te avel pindžardo ande sasti Germania. O dramako kotor “Ratvale Biava”, savo skrinisarda o Federico García Lorca, kaski premiera sasa ando Mülheim po Januari 1991-to beršesko sasa bari senzacia thaj sasa kheldino trujal štar šela droma ande sasti Europa. Po 1992-to berš o “Phralipe” astarda nagrada (award) katar “Asociacia Germanikane Kritikako” sar maj lačho teatro ande Germania.

Kana sasa rasistikano maripe po 1990-to berš, o teatro kerda bari turnea maškar neve federale thema ande Germania. Po 1995-to berš ando protesto kontra mudaripe Rromengo ande Austrian Oberwart, “Phralipe” sasa akhardino katar Vienna Burghteater te khelel Šekspiresko dramako kotor “Romeo thaj Julia”.

Pe kodo berš o aktori Nedjo Osman, savo sar aktori khelda centrale role ando ansamblo katar e vrama kana o teatro sasa kerdino, mukla o “Phralipe” thaj kerda piro teatro “TKO” ando foro Keln khetane e režirkasa Nada Kokotovic.

Maškar maj pindžarde dramake kotora teatroske ande vrama kana bešle ando Mülheim sesa: Othello (Shakespeare), Yerma katar Federico García Lorca. O Lorca sas autori kasa o “Phralipe” sasa but phanglino (astarda nagrada “Federico García Lorca” katar maškarthemutno teatrosko instituto), O Baro Phani savo skrinisarda o Živko Čingo (O Phralipe astarda nagrada sar maj lačhi produkcia po 12- to NRW Theatertreffen, 1993-to berš). “Zurali dej” katar Bertolt Brecht; “Klasno na-amal” katar Nigel Williams; Tetovirime Vogja katar Goran Stefanovski; sar vi Z2001 – Die Tinte unter meiner Haut (Tinta telal murri morći). Kava dramako kotor sasa kheldino ando Berlino thaj astarda baro sukseso. Maj palal dramako kotor Kosovo mon amour katar Jovan Nikolić thaj Ruzdija Sejodvić (ko-produkcia e Ruhrfestspiele Recklinghausen).

Po 2001-to berš o teatro “Phralipe” ulavdape katar Theater an der Ruhr. Katar kodi vrama “Phralipe” đelo maj dur sar korko teatro, žutime lovenca katar NRW thaj Federalo Republika Germania telal nevo anav: “Europako Rromano Teatro Phralipe”. Pala faza ando foro Düsseldorf savo sasa semnome kamipasa te kerelpe zuralo teatro o teatro đelo ando foro Cologne. Jekh purani industriaki hala ando Ehrenfeld distrikto sasa nevljardini pala “Theaterhaus Europa”. Kadale projektosa o teatro lia te avel kher pala ko-operacia thaj amalipe pala teatrikane artistura andar sasti Europa save sesa amala e “Phralipesa” pe lenge turneje.

Pala kava, o teatro kerda turneje e dramake kotoresa “Kalea” savo skrinisarda e Dragica Potočnik (premiera sasa ande Vienna) thaj “Carmen”. Palal Prosper Merimee (džuvde muzikasa savi si bašaldini katar Sinti orkestro inspirišime operasa katar Georges Bizet) sar vi dramake kotoresa Scheherezade (premiera sasa ande foro Seville) thaj Khamoro, spektakularo performanso ando foro Newcastle, thaj kotoresa Carmen, po 2003-to berš o teatro agorisarda pire maškar-themutne lačhipasa. Po 2004-to berš o teatro agorisarda pire bućarimasa.

Agor Teatrosko “Phralipe”, maškarthemutni teatrikani scena hasarda specialo glaso. Jekh minoriteto xasarda piro maj vasno institucia. Xasarda e Institucia savi kerda thaj buxljarda ađivesutni, akanutni teatrikani čhib thaj estetika pala Romani kultura.

Rights held by: Moritz Pankok (text) — Dragan Ristić (translation) | Licensed by: Moritz Pankok (text) — Dragan Ristić (translation) | Licensed under: CC-BY-NC-ND 4.0 International | Provided by: RomArchive