Sar rezultato kotar e moderno disciplina ande vizuelno studije, akana dikhela pes sar banalno o vizualno te dikhel pes sar chib. I ideja vash “obskurno” buhljardi kotar e kulturako teoristi J.T. Mitchell si produktivno sostar, sar so vakerela pes,

“ma te kerel transparentno fijastra vash e luma, e imazhura akak hacharena pes sar bucha savi so prezentirinela hohavno dikhibe thaj transparencija so garavela bilacho, nesavo mehanizmo, ko prezentiribe e procesosko vash ideogoligakini mistifikacija.”²

Kodo kotor khamela te reflektuil I bilachi piktura vaj uchalin savi so ucharela e deskripcijen thaj e Romengoro reprezentiribe ko “Chachunerigesko arti”.³

Kotar o 14-to shelbeshipe thaj dureder, e Romengi sama sas te keren influenca upral e ikonografija katar e vizuelno kultura thaj achilas, jekh kotar e majimportantno instrumentura kolesar shaj te kerel pes koloniziribe upral e majbaro Europako minoriteti.

Nashtine te identificirinen pes sa e Romengere reprezentacije trujal e arteskiri historija, thaj dureder, kodo si jekj importantno thaj urgent buchi vash e Europako Romengo mishkipe. The Image of The Black in Western Art⁴ si jekh komprehenzivno rodipasko projekto ki Kalengi reprezentacija thaj participacija ani arteski historija. O Du Bois Instituto sasa kerdino ko 1975: o projekto sasa “re-kerdino trujal e kolaboracija e Harvard University-sko Press thaj

W. E. B. Du Bois Research Institute at the Hutchins Center for African and African American Research te prezentuil e neve edicije kotar e neve kerdine panch originalno lila, sar vi javeren panch volumenija.” Ko 2010 bersh. Me pachav kodo kaj e publikacije thaj pashe phanglo webrig identifikuinena nekobor farbime minoritetura andi reprezentiriba e “javerengo”, sar kale, thaj o rodipe ande e Romengo imizho akak musaj te khuvel ande postkolonijalno maripe vash e zor, sostar musaj te rodel varesave reprezentiriba.

Kodo lilesko kotor na rodela but detalura, thaj sar gasavo, koncentririnela pes upral e ilustracije save sasa klejarutne vash buhljaripe pe ikonografijakere modelura, thaj dzaaindoj pala o narativo, fokusirinela pes upral e studije pe arteski historija save so definirinde o akademikano diskurso thaj/vaj pharuvde e droma vash kodo. Astarindoj katar e avgune, 15-tune shelbershipaskere imazhura pe Roma, kado kotor analizirinela e ikonografijakere modelon save sasa kerdine ande vizuelno kultura astarindoj kotar 16-to dzi pe 18-to shelbershipe, save so prekerena pes dzaindoj pala nesavo shablono. Kado, o majpaluno, dzaindoj pala ideogilizirimo egzotizmo kotar o Romantizmo, kerdijas vi o modernistikano imazho e Romengo, thaj olengiri reprezentacija ko 20-to shelbershipe.

Mure rodipa thaj obzervacije pe phurano arti, pengo legaliteto rodena kotar o Erwin Pokorny, but pendzardo eksperto vash e Flemish pikturiribe, ando University of Vienna, thaj kotar Alena. Volrabova, museologisto ano 15-shelbershipasko grafikano art department ande National Gallery ande Prague.

O Erwin Pokorny kerdas pesky vorba pe kodo temato ki 32-to konferencija e CIHA-ki, kasko temato sasa “Crossing Cultures: Conflict, Migration and Convergence”. Pe jekh vrama vov sasa vi muro mentoro vash o avguno kotor mle disertacijatar.

O khedipe, so dichol sar jekh biagorutno khedipe e imazhongo pe Roma, achilas but trubujutno, te shaj te kerel pes olengi egzaminacija. Thaj kadale dekonstrukcijasar, jekh objektivno Romano arti, shaj te lel pes ani godzi, sar vi te shaj lacheder te ahaljovas sar e analize pe vizuelno produktura dureder te buhljaren amaro dzanipe pe Roma thaj olengi historija. O Walter Mignolo phenel kaj amen shaj te hacharas e logika katar e socijalno inkluzija, te gelem palpale ande vrama, sa dzi ki Europaki kolonijalno historija, dzi sklavengi vrama thaj kolonizacijakere praktike ano kontinento, save so avile laches vash e Europutne kapitalistengo bajrovipe. Chitrubuj te phenel pes kaj kadala mehanizmura vi majdureder definirinena e manushikane relacije, sa dzi pe adadzivesipe. Vash shelbershipa, e Europutni dzanipaski produkcija – lila, edukacijakere sistemura, enciklopedije thaj arteskere keripena – ange dzi pe kodo, o kolonijalizmo te ovel naturalno norma.

Amen majangle trubuj te dikhas savo si o dzanlipe te sikavel pes sar zorako sistemo thaj te bistrel pes.

E vizualno produktura vash save so sasa diskutuime kate, sasa lache te shaj te sikavel pes adadzivesutni vizuelno hierarhija, thaj akak si e komponente save so vi definirinena e Romengere kolektivno memorija. E Romane artistura save si vakerdine ando kodo tekstosko kotor, dende zor te ulaven kadala imizhura thaj e hierarhijakere relacije save so sasa vash dekoloniziribe e dzivdipasko thaj e artesko. Trubuj amen te ovas prendzarde eavgune pozicijasar kolatar vakerena e Romane intelektualcura thaj artistura, te shaj dureder te keras deskripcija upral o shablono vash kadi paradigm, ja palem te dikhas e rezultatura kotar kodi kerdini zor. Te phenas kodo so phendas o Walter Mignolo, amen majangle trubuj te dikhas savo si o dzanlipe te sikavel pes sar zorako sistemo (thaj savestar e Roma ulavena pes) thaj te bistrel pes.

Ulas generalno dzando kaj e Roma migririnde Indijatar ki Persija ko but dumutano vakti/vrama/, thaj gele pe Bizantijakere teritorije kotar so sporadikanes dzanas avrijal ko tikneder grupe. Jekh gasavo dzaibe achilas pes kana sas i vrama kotar o pharo nasvalimata ande Cachunerigeski Anatolija ko 1347 bersh thaj vazdijas jekh bari dalga katar e migracija ki Europa. Pe sa kodo sasa involvirime vi e Roma, specijalno kodolestar so vash kadi epidemija chudenas I dosh upral olende.⁵ (O avipe Indijatar thaj e Romengi migracija sasa sikavdini numa ko 1763 bersh, kotar o István Vályi, UNgarijako student pe teologija ande Leyden Universiteto.)

Dzi ko13-to shelbershipe e Roma resline dzi pe Balkano, thaj kotar o 15-to shelbershipe, von dzivenas ande sasti Europa. Avgunes, von sasa phendine ki skrinisardi forma ko 1399 bersh thaj shaj te arakhen pes ande “Book of Executions of the Lord of Ruzomberok”, kote so phenela pes vash Romano dzamutro.⁶ Ande deshbershipa so avenas pala kodo, e Roma dzanas uprune kotorende thaj kodo si sikavdo ande Hildesheim ko 1407, Basel ano 1414, Zurich ano 1417, Antwerp ano 1419, Bologna ano 1422 thaj Paris ano 1427. E Romengo avipe ande Chachunerigeski Europa ko 15-to shelbershipe kerela pes pe vrama kana sasa o Uprono Renesansako arti.

Avguno Romesko imazho si ande Germanijaki piktura kotar o agorune kotorestar pe 15-to shelbershipe, akak arhivirime ande National Gallery ki Prague. An kodi piktura shaj te dikhel pes daj savi ikerela ple chaves, thaj upral e piktura terdzol o alav “Ziginer”.

Voj legarela turbano thaj lungo kotor upri late savo so sasa phanglo upral olako piko. Leindoj ani godzi jekhe manushesko vakeribe, ko augusto 1427 bersh, olakere uravimata si tipichno vash kadi vrama. I deskripcija savi so dela detalura vash aresibe e Romane grupako kotar 132 Roma ande Paris sasa publicirime ko Journal d’un bourgeois de Paris.⁷ Buteder olendar:

Kodo phurano haing referirinela vash e strancongere grupe vakerdine sar “bohemiens,” so sasa kodolestar so avile e Bohemia-kere thagaresar. Sostar sasa olen orientalno thaj egzotichno muj, akharenas olen Saracens, vorba savi phenenas vash e Muslimura pe phurani vrama.

Sostar e neve resline Roma phenas kaj avena kotar o Cikno-Egypt-o, e Romen astarde te akharen “Egyptien” ano teritorije kote so vorbinas francikane, thaj “Egyptener” vaj “heyden” (heathen) ki Nederlandija.

E vorbi vakerdine adadzives – Gypsy, Gitano, Gitane – avena katar i vorba “Egyptian,” vi kodo so i vorba Cikno-Egypt-o sasa region ande Peleponnese teli Venecijako legaripe, kote so e Roma achile varesavi vrama, angleder te dzan dureder pengere dromencar ki Europa, nashindoj kotar e Osmanlijego avipe. Len nota vash kodo so e majvakerdine alava ande Europa, sar so si Zigeuner, Cingaro thaj Tzigan, avena katar e Grekikani vorba atsinganoi (athinganoi), so phenel “biastarutne.”

Dzaindoj pala e profesionalno – sar vi tehnikani – analize katar e Alena Volrabova, i inskripcija “Ziginer” sikavela pes ki jekh vrama e pikturasar, so pal kodi vrama, shaj te phenel pes kaj si chachunes avguni reprezentacija e Romengi.

O lungo kotor phanglo ano pikho shaj te arakhel pes ko but javera imizhura an save e paganura ande Biblija thaj e Roma si sikavdine vi kodo si dendi olenge jekh buteder karakteristika savi so naj citirimi ki francijaki haing, vaj javereder vakerindoj orientalno linijencar. Gasave kotora shaj te arkhen pes ano tapiserije kotar o Tournai ko 15-to shelbershipe; ki kashtunali buchi ko Sebastianus Münster’s 1550 Cosmographia Universalis, kote so isi kotor anavkerdo “Züginer” ; ko javera Francikani reprezentacija, ano Parisian Francois Deprez’s “Recueil de la diversité dés habit” [On the diversity of clothes] kotar 1567 bersh.

Javereder verzije kotar akala uravimaskere kotora vaj uravimata, vi majodorig sikavena pes ande artikani buchi, sa dzi ko 19-to shelbershipe. Ko avgune (15-to shelbershipaskere) reprezentacije, e Romane dzuvlja ka vakere sakana legarena turbanura, save si harneder katar kadala so legarena e Muslimanengere mursha. E Muslimanengere dzuvlja na legarena turbano, thaj kadi harneder varijanta sasa karakteristika vash e Roma, specijalno vash e Romane dzuvlja.

Charles D. Cuttler, artikano historiko thaj laches pendzardo eksperto vash e Upruni Renesansa, sasa o avguno savo so identificirindas gasavo harno turbano ande arteski historija, so sasa legardo kotar e figura e Mary Magdalene ande “The Entombment Triptych” kotar Master of Flémalle.

An pesky studija “Exotics in 15th Century Netherlandish Art: Comments on Oriental and Gypsy Costume”, Cuttler-eskere punktura sikavena kaj isi but pashipe mashkar e phirutne “Egyptians” thaj kodi avguni reprezentacija katar e harne turbanura. (Buhljarindoj i ideja, o Erwin Pokorny kerdas vi pasheder analiza upral e harne turbanura.) Pe stungo rig, o Joseph Arimathea-eatar legarela kotor linijencar, thaj e Christ-esko badani pashljola upral e savano linijencar. Ko chachunerigeskoro panelo, o gardo legarela kotor linijencar, dzikote kodo stungone rigatar legarela harneder turbano. Kate isi but lache egzotikane elementura pe kadi avguni buchi katar e nevo manush ande Flemish arto, kotar artisto savo si prendzardo pala leskere inovativno thaj eksperimentalno solucije.

E Mastereski buchi kotar e Flémalle “Entombment Triptych” datirinela kotar o 1420 bersh, vrama kana jekh grupa katar e Romane phirutne sasa dikhline kaj avile ando Brussels, legarde kotar o barono vakerdo Andrew.⁹ Ko 1421 bersh, jekh javer Romano lidero, Michael kotar o Latingham, reslas ko Mons, foro ande Hainaut, thaj vi ande pashutno foro Tournai¹⁰, foro kotar so si o Robert Campin, savo so shaj sasa o Mastero kotar Flémalle.

Sar so gindil pes o Mastero na gindisardas te sikavel e Mary Magdalene sar varesavi “Egyptian-ka,” numa, buteder sar pagano, ko jekh drom sar so vov, vaj e javera artistura kerde piktura kotar e Trakijaki thagarni Tomyris ko kotor linijencar thaj harne turbanosar.¹¹

O Erwin ki jekh vrama phenes kaj ki buchi kotar o van Eyck’s “Ghent Altarpiece” kotar 1425–35, i Eretrijakiri Sibyl si sikavdi gasave turbanosar, sar so si ande dzuvlikani figura kotar o Jacques Daret “The Nativity” kotar 1434–35 (Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid).

Akatar shaj te klidarel pes kaj kadala kidijal vakerdine phirutne “Egyptian-ura” (e Roma) sasa inspiracijako haing vash e majbare Nederlandijakere artistura.

O Cuttler vakerel vash o fakto kaj varesave artistura save so kerdine ilustracija vash e Moses-eskoro arakhibe, sar kerde e faraoneskere chaja thaj olakere slugon save si ani piktura dopash nange , numa legarena bare turbanura, te shaj te identificirinen pes sar chachune “Egiptjanura”.

E Faraoneski chaj si dopash nange an kodi scena. Kate si nekobor reprezentacije an save so e Bibolde sikavena pes ande Romane uravimata. I Biblija dela nekobor gasave egzamplura, sepcijalno ande pikture kotar o Egzoduso. Vash egzamplo, te las o Khidipe ande Mana, ki scena “Altarpiece of the Holy Sacrament” kotar o Dirk Bouts ano Leuven, kote so e Biboldengere dzuvlja si uravdine ko tipikane Romane uravimata, thaj o chavo kotar e stungo rig legarela chenji, sar so si vakerdo an kodo francijako egzamplo.

Astarindoj katar e vrama kana e arteskere historikura astardine te studirinen e Romengere uravimata – tranda bersh angleder – buteder reprezentacije katar e dzuvlja, savenge gindinelas pes kaj si orientalno, sasa klasificirime sar Romane dzuvlja. Jekh gasavo egzamplo si jekh piktura ande harkum kerdino shuke suvjasar kotar o Mastro katar Housebook, kole o J. P. Filedt Kok identificirindas sar e Romengo reprezentanto ko 1985.¹²

E Dürer-eski piktura ko harkum, agjare vakerdino sar “Turkish Family” si jekh javer egzamplo vash kodo. Shaj te phenel pes kaj, kata isi bareder numero imazhura savende so trubuj te prendzarel pes e Romengoro reprezentiribe. Vash egzamplo te las i piktura kerdini kotar o Schongauer, vaj kotar varesavo imitatoro, savo akak si ando Munich: sar so aba vakerdas o Pokorny, kaj e uravimata vaj o kotor phanglo ande piko, sugeririnena kaj i dzuvli si Romani, numa, e pikturakoro alav si “Oriental Woman with Turban”.

Pe jekh vrama e Romane murshengere uravimata naj doborom specifikano vash kodi vrama, vi kodo so shaj te oven prendzarde sar zhoglerura, so rodena Devleske thaj pokime te keren bilache bucha. Ano patrina kotar e hronike kadale vramatar, e Roma save so adzikeren avrijal kotar e foroskere vudara si sikavdine sar vojakura ande militarno uravimata, khetane pengere familijencar, e romnjencar thaj e chavencar.

Sa kadala imazhura shaj dena suporto vash kadi hipoteza – promovirimi majangle kotar o Romano intelektualco Ian Hancock, sherutno ande Romani Arhiva ande Univerziteto ano Texas – hipoteza pala savi, avena katar e vojakongiri kasta savi so marelas pes mamuj e Islamesko progreso ande Indija.

Bazirimo upral e lingvistikane thaj historijakere evidence, o Hancock pachal kaje Roma si e chave so avena katar e Rajputs, save so mukhle e uprune-stungorigako kotor Indijatar pe varesavi vrama mashkar o 10-to thaj 11-to shelbershipe, majbut sar rezultato kotar e Mahmud Ghazni-eski invazija so kerdas 17 atakura mamuj i Indija. E Roma, nashindoj kotar o teroro, majangle achile ande Iran, angleder te dzan dureder ki Bizantijakere thaj Grecijakere teritorije.

E pikture kotar Roma churikencar save legarena kolopo fazaneskere phorencar astarena te oven frekventno kotar 1500-bersha. Gasave kolopura legarenas e pokime vojakura thaj e banditura. Jekh lacho egzamplo katar kadi vrama si i piktura so kerdas o Hans Burgkmair, savi akak ikerela pes ano Veste Coburg. Kadi buchi dela godi ko bucha so kerdas o Jaques Callot (ande serija anvkerdi sar “Les Bohemiens”), i serija si kerdi but pala kadi vrama thaj sikavela Romen churikencar thaj kolopura phorencar.¹³

Ko agor, musaj te las sama ande kadala reprezentiriba kote so e Roma legarena harno turbano, dikhlo vaj nasakodivesesko kolopo. Kadala pikture nashti lokheste te ulaven pes katar kodola so sikavena e Saracenon. Majbut, varekana e lunge thaj bangljarde bala kerena von te mujin sar Roma thaj na sar Muslimanura – ma te phenas kaj e lunge bala teli o turbano buteder sikavena kaj von si Indijatar haj na kotar e Turkijakere vaj Arabijakere regionura. Jekh kotar e avgune panelura si e Stephan Lochner-esko, akak si ande Stadel Museum, Frankfurt, savo sikavela e St. Andrew-eskere dukhaviba, kote si manus savo legarela gasavo kolopo thaj duj manusnja save so shaj te oven identifikuime sar Roma.

Lindoj ani godzi e karakteristiken vakerdine angleder. Detalno Romengo portreto si sikavdo ki gravirimi reprodukcija kotar o Wenzel von Olmutz, savi so sugeriririnela kaj e Lochner-eski kompozicija si popularno vash kodo so sikavel gasave egzotikane figure. Nekobore pikture kotar gasave manusha si ikerdine ano Martin Schongauer-esko studio.

Isi specifikani ikonografijakiri tradicija savi so akharela ko sikljovipe vash e paganura, specijalno vash kadala katar e Roma: manusheski deskripcija savo so huljarela tele e Christ-e kotar o trushul. E manushe isi kali mortik, kale bala telo turbano thaj varekana legarela kotor linijencar. Vov, varekana uklela thaj ikalela e karfina, ja palem phirela koring o trushul.

O majphurano dzando egzamplo si o triptiho ko Frankfurt Städel Museum-o, shaj kotar o Mastero Flémalle-star. (Isi kopija vi ande Walker Art Gallery ano Liverpool.) Kodo phenel kaj na numa e lache Christian-en, vi e paganen sasa rola ande Golgotaki/Calvary/ ikonografija.

Javer kazoo te phenel pes si e duj dzuvlja pe tipichno romane uravimata ko fragmento “Calvary Triptych” e masteresko Derick Baegert kotar e Westphalia, kote so jekh e romnjendar sikavela e Veronikako velo, dzikote i javer dikhela durust ko manush so dikhela kodi artikani buchi.

Adatar si but phareste te phenas kaj e Romengo avipen thaj I kali-morthik si moralno pe duj godzako hristijansko ikonografija.

E legend vash e Romengiri konekcija e trushulkeribasar shaj te arakhen pes ano but historikane thaj etnografikane hainga. Dzaindoj pala e reportura kotar 16-to shelbershipe, e Romenge si dendo nomadikano dzivdipasko stilo sostar na garvde e sunto familija ando Egipto.¹⁴

Si vi skrinisarde deskripcije vash o mito pala savo, jekh sastrari Rom kerdas e krafina kolencar chute e Hristuse ko trushul. E Germanijako anthropologist i Ines Köhler-Zülch phenel kadala avgune storije sar kotor olakere rodipastar upral e Romengi kriminalizacija ande Europa. Ande Romengi verzija kadale mitostar – savo phela pes trujal e paramisa, legend thaj gilja – e Roma chorde o starto krafin kolesar trubujasas te posaven e Jesuse ando vilo thaj o Devel dijas olen kodo shajipe bizi te frdel pes arman upri lende.¹⁵ Ki javer paramisaki verzija – analizirimi kotar e Britanijako enciklopedisti Francis Hindes Groom an pesko 1899 volumeno, “Gypsy Folk Tales” – o shtarto krafin si chordo kotar Biboldo, savo lijas o hristijanizmo, thaj savo achilas sar e Romengo parapapu.¹⁶ Leindoj telal i sama e romane džuvlengi kali mortik ko pikture, fer si te phučas amen, o piktoro rodijas li sine o na pakivalipe ki religija, vaj pale džanela sine e legende pala e Roma, sar ko akava kejso akaja piktura si klaro Romengeri reprezentacija.

Sar te si, butivar e Roma si sikavdine sar e Devleskere majbare dushmanura. Isi nekobor hainga save so phenen kaj e Roma si armanale vaj bilache karakterura ande Biblija. Jekh gasavo karaktero si e Adamesko chavo Kain, kas o Devel paldijas te phirel. Javer si o Ham, upral kaste lesko dad Noah frdijas arman, thaj savo so dureder ulas e kale Etiopijancongo, Libijancengo, Egiptjanengo parapapu thaj vi kadalengo save dzivenas angleder-Hebrew-esko Kanaan. Aver kejso si o Ismail, khon peske dajasar Ishmael, khon peske dajasar Hagar, sine muklo korkoro, thaj si parapapu e Arapaenge.

Adatar si but phareste te phenas kaj e Romengo avipen thaj I kali-morthik si moralno pe duj godzako hristijansko ikonografija. Hieronymus Bosch jekh bud lache pindzardo pikturo/slikari pe benga vaj palem satana, butivar ko oleskere pikture chuvela anadre manushen so roden devleske, thaj manushen kovle sastipaja deindoj olenge badaneskere elementija kola so inicirinena asocijacije pe beng.

Simularno gasave antipatijaja si thaj ko oleskere Romane figure, sar angluno egzamplo kote shaj te kerel pes obzervacija pe dzungalo vojniko-ketani pe stingo rig katar e Hristos “Ecce Homo”, akana ko Städel Muzejo ko Frankfurt.¹⁷ Oleskeri morchik si praxali, oleskere braon bala bihulade, legara stagik turbano thaj si les chenji.Simularno sikavela pes thaj Similarno figure sar Jesus-skere dzungale si ande e Bosch’s “O Christ Legarela o krsto”, arakhlo ko Ghent.

Jekh olendar legarela dikhlo ko bud kolorija thaj ucharela oleskero muj. Aver gasavi fihura si prezentirimi frontalno e duje rotencar pe oleskero muj. E rote si panle e sindzireja, kova so shaj te ovel buteder kotar I Bosch-ski imaginacija. Simularno rote sip e mirikle/sumnakaj so shaj te dikhen pes ko angleder phendino triptih (trin kotora ko jekh muzika literature thaj makibe/piktura) kotar o Derick Baegert, khon sas maklo ki piktura/slika nekobor selbershipa angleder.¹⁸ Baegert thaj o Bosch musaj te shunde vash e Roma so legarena angrustika so si panle e sindzireja, pe (khan thaj nakh) thaj e dzuvlja kotar e, Rajasthan vi akana dzi avdives legarena olen.

Ruth Mellinkoff, so si artikinano historichari, pe Univerziteto ki Kalifornija, Berkeley, Thaj si autoro pe “Outcast: Signs of Otherness in Northern European Art of the Late Middle Ages” (1994), dela sugestija thaj e godzaver distorcije pe fasijalno mujeske kotora legarela sine pe trubuimatr te len pes spesifichno atributora te o artisto mangel pe oleskeri piktura te sikavel specifichno si li e dzungale manusha mamuj o hristijanstvo si e Bibolde, Saracene vaj Roma.

Ki introdukcija katar e 1427 kotar e A Parisian Journal, o autoro phenel:

O scene pe vastesko drabariba kova so ko avgo plano pe Haywain Triptych – chaches shaj si majlacho studentnsko kotor katar o Bosch – si obzervirimo kotar o Larry Silver ande e oleskeri monografija.²⁰ Ande e olengeri publikacija ko 2001, “Bosch at the Museo del Prado”, I Karmen Garrido and Rogier van Schoutephenena sar pe preliminarno skica savi so sine arakhli si sikavdi Romani dzuvli savi drabarela ki palma jekhe dile romnjake, dzi kote shuko chavoro rodela olekeri trast.²¹

Cuttler zurales phenela kaj ko akava kotor katar o Bosch-ski piktura naj san inspiririmo katar e avera pikture vaj kotar o trajo, numa kotar e religisko modelo: numa kotar e drabaribe pep alma so si bazirimi pe scena kotar e vizita.

Aver lache dzandi prezentacija pe chora ki piktura si chuvdi ko Louvre, thaj si atribuirimi sar e Bosch-skeri. Kote si prezentirinela magionichari thaj audencija/publika. Kotar e chichi rig si oleskeri romni, thaj phiravela turbano so si karakteristichno vash e Roma. Kotar e chichi rig, mashkar publika, si e choreski figura thaj sikavela pe oleste o momento khana vov chivela pesko vas ki posoki pe romni savi so beshela dzi oleste.

O drabaripe pe palma sikavela pes thaj ko tapiserije so arakhena pes ko Gaasbek Castle/ko tagarno kher²² si khetane e scenencar kota e sako dive pe muzika, kelibe, arakipe chaven, thaj aver, etc. – von sikavena reprezentiribe bazirime upral e realno obzervacija pe Roma thaj olengero dzivdipasko stilo. Dureder, kotar e 16-to dzi ko 18-to shelbershipe, I scena pe drabaripe pep alma avili but popularno ande e Nolandako thaj Flamansko region, thaj varekana si kombirimi e avere elementoncar, sar so si e delino mangimo thaj o dzungalo chavo. Akala slike naj sas numa alarmo pe vizitorija pe pazaro te len sama pe lende masher e dzungale chora, numa vi kerde kritika thaj pe okolende so dena sas pakiv pe drabaripa. Te phenas, ko 1427 bersh, o biskupo ko Pariz na phendas vareso mamuj e Roma, numa sine mamuj olengere klientora so dena pakiv pe drabaripe.

E Njamcisko majstorija/phirne kotar e 15 selbershipe sine interesirime bud pe Romengo deskriptivno uravibe thaj dzivdipasko stilo, deindoj pakiv kaj shaj ka resljaren historisko egzatno sama pe olengero reprezentiribe kotar e Egypjanora, thaj pala adava te arakhen orijentalno thaj egzotichne motive. Me gindiv trubuj te dikhel pes skeptichno i konkluzija kotar o Cuttler, khon gindil kaj “E roma kherena sine pes sar nashle manusha thaj sine ispidime ten ashen kotar e religiozno paldipe, numa olengero dzivdipasko stilo, kerdas von te oven cerder thaj cerder mishto avutne ko forora”.²³

Historichno dokumentija thaj e vizuelno produktija zutin amen te keras rekonstrukcija pe migracione Romenge rote, thaj mujil kaj von arakle garavipe ko bud forora ande e anglune palutne bersha. Numa, von achile cerder misto avipaja dureder, khana irisarde pes ko thana kote so sine angleder, thaj o lokalno themutne gindinena sas kaj olengero avipen si sa bareder thaj bareder thaj shaj te ovel riziko olenge (ande e ekonomikane thaj politichko terminija).

(Te phenas palik olengero avipe ko Turne ko 1420 bersh, jekh thaj jekh Roma irisarena pes sine ko 1429, 1431, thaj1442. E Roma majangle gelo sikavde pes ko Bruges ko1427-28, a irisarena pes ine ko 1429, 1430, thaj ko aver 12 drom palpale ko 15-to selbershipe. Isi reportija vash olengere sikavipe ko foro Damme ko 1420-21, 1429-30, 1452, 1454, 1457, thaj sikavde pes efta drom ko 1460.)²⁴ Ki adaja vrama von sas demonizirime thaj kriminalizirime, te den pes olenge rolja sar varavarija/ barbaric/primitivcija dzungalo, bengalo, thaj sar chora dureder koto sine prezentirimo ko fikture. Akana si sigurno kaj akala performance na kerena sine pest e kerinen pes stereotipija maamuj e Roma. Numa, akale avgo prezentiriba si khetane e Romengere avipenaja ki Europa, thaj isi olen influence kova si zureder katar e romantichno idealiziribe pe Romano trajo ko 19-to selbershipe.

E Roma sine varvara kola so sine lache, lengo mujalipe sas manushipasko vuzhipe, so hasardas pes rodindoj materijalno trubuimatar, thaj ki jekh vrama e Roma sine sar palutno idealo pe dzungalipe ki Europa.

Kotar e 16-sko dzi pe 18-to selbershipe, isi numa nekobor kotora/aktura kola si refleksija kotar e chachutne Romane individue; thaj buteder kotar e Romane sliki/pikture/vivarija si vuzheste fiktivno thaj muin sar reprezentacije pe anti-teza kotar e anti-hristijansko luma. Varekate mashkar e individualno portreto thaj I personifikacija kotar e avere manusheja avrijaldan si Roma kola si makle pe portreti bare manirencar thaj mujin sar ekstravagantno uravde diferentno kotar e olengere gazdi thaj olengero dukhavibe thaj duka si reflektuime e rupune sindzireja sar robora/sluge vaj palem sine olen rupuni cheni pe olengero jekh khan.

Simularn kategorija si adaja kotar e Romane figure kote so sikavena pes muzikantora thaj animatorija pe ceremonije thaj khedimata. Buteder kotar e akale reprezentacije pe Roma si kotar e angleder vakerde si sar Crncora, Kale, vi adava so isi egzamplija kote i identifikacija pe Roma shaj te ovel kerdi kotar olengero mujeske detalija/fizionomija. (Akava numa shaj te kerel pes soske trujal rodipa si arakhlo kaj e pikture e Crconge sikavena averchando mujalipe kova si prebud lache gendino thaj prenpindzardo. Kotar e adava von si averchande diferentno kotar e deskripcija pe Roma.)

I intelektualka Barbara Johnson definirinela o stereotipo te achovel ko gindo sar “sar drabardo teksto”.²⁵ Dzi ko 18 selbershipe but kotar o gindipa so sine panle e Romencar sine zurale, imagiciono atributora thaj konotacije sar satansko vaj begesko kalipe, magija, chohane, puro godzalipe, primitivno na-doshalipe, primitivno hokavibe vaj aristokratija, iracionalnost, thaj dzivinengo seksualnost. E Roma thaj e avera radikalno minoritetija sine I aver rig kotar e Karane/Doshalipa. E Roma sine varvara kola so sine lache, lengo mujalipe sas manushipasko vuzhipe, so hasardas pes rodindoj materijalno trubuimatar, thaj ki jekh vrama e Roma sine sar palutno idealo pe dzungalipe ki Europa.

O period kotar e edukacija thaj sikljovibe oleskere investicijaja pe ideja vash e civilizacija, sine prekondicija te kerel pes o primitivizmo. I ideja pe primitivno si ko binarno mamujipe e civilizacijaja. I vorba primitivno nashti te achovel korkori bizi pesky kombinacija vaj “civilizirimo” thaj e so duj terminija khetane jekh avereja. Khana kerdam rodipe pe Romengo imidzo/ arakljam kaj ki Centralno Europa konkretno ko Ungriko si buted specifichno ko amaro rodipa soske, sar “the Gypsy” ko 18-to slebershipe ko Ungriko avilas romantichno diferencija pe nacionalno karaktero/gindo. E Roma avile parabola pe nacionalno avipen vi pe majphari vrama. I inovacija pe printibe ko periodo khana ikalena pes zurnalora e coloro fotografiencar, sine kotor katar e masovno edukativno instrumentija te ulavel pes o dzaniba vash e Ungrikane themutne thaj olengero them. E diferencijalno publikakatora mangle te keren kompeticija mashkar peste kerindoj diferencijalno interesantno vizuelno ilustracije, sar rezultato motiviringje barvalo rodipa pala o dzivdipe pe Ungikane themutne. Olengeri rolja ko formiribe disciplina pe etnografija sine but vazno.²⁶ Amen ko akala ilustracije arakhas numero kotar e diferentno/turlije detalno slike/pikture thaj tipora katar e kashtenge produktija kotar e tradicionalno uraviba thaj Romenge profesije.

Glavno i muzika si adaja so kerda relacija mashakar e Ungrikora thaj e Roma. O albumo kotar e Johann Martin Stock (1742-1800) angleder da dijas sama pe “Gypsy muzikantora”, kola so dureder avile permamentno persone ko folkloreskere edicije kote so prezentirinena e Ungriko etnicitete.²⁷

Isi detalno thaj lacho esejo kotar e ungrikano artesko historichari Emese Révész Pe adava sar pohari ko jekh avile khetane I figura pe Gypsy muzikanto thaj I slika kotar e Ungrora ande e Europako Arto thaj I vizuelno produkcija sar karakteristika kotar e romane muzicharija kola sa vazdije Ungro nacionalno imidzo korkori peske.²⁸

Mashkar o aver,akava esejo dela sugestije kaj e khetanutno avipen e Romengo thaj e Ungrorengo si buvleste generalno akseptuimo gindo ki Evropa. Na leindoj tela sama koborom skandalozno shunel pes o vakeripe kotar e o Ferenc Liszt kaj e ungrikani muzika avela kotar e romani, i.e. Gypsy muzika, sa kodo sas numa sikavipe so sine generalno pindzardi ki evropaki topografija.²⁹

E headin/subtitle thaj I legenda/kapitacija dena relacijaki eksplanacija mashkar e Ungrora thaj e Gypsies, thaj olengere simularno karakteristike ko karaktero thaj ki psihologija: “Vov si kodo so shaj te kerel I ungriko gili peske ilesar thaj jagasar vash I akaja nacija,” phendas o Gábor Prónay, te si Gypsy muzikanto “olen isi talento te drabaren hacharen e Ungron te shaj te keren orginalno interpretacija”.³⁰

OKorkoskero Zurnalo [Vasárnapi Ujság] numa e Gypsies si vilo thaj si amare vileskere amala, “perde fantazijajsar, dzaindipasar thaj orginalnost. Naj vazhno si o dive si bahtalo vaj bibahtalo, e Ungrora shaj te train bizo mol, numa na bizi o ‘Gypsy’.”³¹

Ko nekobor deskripcije pe scene kotar o pab, e ungriko dzungale manusha “betyár” si sakana sakote numa jekhe pire amalesa e Gypsy muzikanteja. Sar buvljeder dzaipaja pe akaja tendencija, o Pál Jámbor, ko magazine E nacijako diklipen [Ország Tükre], o Ungriko Hortobágy kerdas komparacija “e Dindikano/deiba lafi ko Them, kova so ki jekh vrama anela e se barvale naturakere resursija ko Egipet thaj o bimaripe ki Arkadija”.³²

E poemaki ilistracija Three Gypsies Trin Roma kotar e Lenau si aver deskripcija pe akaja ideja.³³ (Varesave historicharija phenena kaj e ikonogravsko resurija pe Three Gypsies si Biboldengo rovipe ko, Psalm 137.³⁴) Akava imidzo sine astardo thaj e kerdini Ungriko translacija pe poema, kote so phenela kaj o drab pe trajoskere nasulipa si I violina, kavali/pipe thaj e tarabuke tapanija/dreams.

Odotar e dzivdipasko stilo kotar e “Gypsies” avilas emblem/simbolo pe kodo so si te ovel pes “boemo”, vaj te trail pes vash e momentalno shukaripa thaj arto.

Odotar e dzivdipasko stilo kotar e Gypsies avilas emblem/simbolo pe kodo so si te ovel pes “boemo”, vaj te trail pes vash e momentalno shukaripa thaj arto. Boemstvo – si dzivdipasko drom akseptuimo kotar e artistija thaj nesave avera ko 19-to selbershipe – sas bilkontrakultura. I orginalno Francuzisko vorba, bohémien si derogatorno termino vash e francusko Roma. Mike ko piro esejo “Avant-Garde/Roma: Kritichko Drabaripe ko Bomstvo thaj e Kulturakere Politike”³⁵

Marilyn R. Brown istorichari pe arto ande olakero lil “Gypsiesthaj e Avera Bohemians/Boemija: O mito thaje Artistora ko enjavardesto bersipa Francija”³⁷ gindil kaj e sharmantno lachi karakteristika ko akava alternativno politichko vakeripe vi identieto si o “resposo/dzevapi thaj sublimacija kotar e”³⁸ na suksesivno revolucije kotar e 1830 thaj 1849.

Trujal e Gustave Bourgain’s ilustracija “Gypsies”, savi si kerdi ko 1890 – thaj si piktura slika kotar e grupa Barbizonsko artistora kola so kerena skica pe gerupa katar e Gypsies – Mike Sell akharel ape leibe sama pe haotichno situacija mashkar e artistora thaj e Gypsies ko artikano kotor, thaj da buvleder, pe bi-granicako thaj khetanipe mashkar e kodola so si varesar ulavde kotar e societa sar so si I elita vaj okola teleder olendar vaj palem vizionersko komuniteta, vaj “minoriteto e misijaja”.³⁹

Akaleja I, Sell demonstririnel kaj e Roma si akate ki Bohemia/Boemija thaj si akate ko boemijaki istorijaki avangarda, (arteski historija) thaj del a godzi olakere manushenge so draberen ola te kosen e Romen avrijal kotar gasave paramice so amen dzanas.

Profesoro Éva Judit Kovács, sociologo, ko olakero inovativno buvljardo esejo “Kale Badanija Pharne badanija” rodela savo si e Romengo sikavibe ko pikture/slike kotar e ungrikano modernizmo. Voj sas jekh kotar e kuratorija pe egzibizija organizirimi ko Krems Kunsthalle (Austria) kote so sine prezentirimi I slika/image vash e Roma ko modernizmo. I konkluzija kotar e olakero detalno rodipe si kaj:

“Centralno Europakere societe kerena peske kalen manushen trujal dzungale grupe thaj individue, trujal olengere pashe vaj durutne kolonija. Ande e panatopsko rezimo kotar e Centralno-Europako moderniteto, e Roma avena amala Cachune rigeske Europakere Afrikancora thaj e Azijatsko primitivcija/varvarija.”⁴⁰

Ko esejo isi buteder egzamplija kotar e so duj romofobija tha romofilija, thaj sikavela ko nekobor detalno rodipa sar e Romengero badani si degradirimo, seksualizirimo thaj feminizirimo ko modernizmo. Ko jekh lela thaj sama pe pharnengo madzoritetako atiitudo/gindo, pe mangin thaj hacharipe so voj phenel si “lendine thaj chute/proektirime ko Romano badani”.⁴¹

Lacho egzamplo pe diferentno attitude/gindipe so shaj te resljarel pes ko opuso/kotor katar e artistija, kote so ki jekh specifichno kompozicija kotar o Lajos Kunffy, kas akarena sas “le peintre de Zigan” Romengo slikari/pikturi ko magazine Paris-Midi ande e 1913 pala ki egzibicija ko Paris. Oleskero dnevnikoskero/diary konteksto astarela detalno deskripcije pala e Roma ko oleskere skike pikture:

I ideja kaj o “Gypsy” si kalo si prezentirimi ko literaturakere resurija thaj e avutnedivesengo vakeripe. Sar so o Ian Hancock phendas, “E Roma sine lungo vrama adiktora katar o kali/pharni vizuelno imaginacija..” Vov dela deskripcija sar I romani vorba ki Chacherigeski Europa (Romania, Bulgarija) kote so train majbaro numero kotar e Roma, si “Kali Oropa”.⁴³

Sar so e avgo drom e Romane artistora sas “arakle” ko akava mishkipe kotar o naïve arto, thaj si vazhno te del pes skurto konteksto pe akava fenomeno: O avgo vakeripe pe naïve pikturora avela kotar o agor pe 18to shelbershipe. I revolucija sas socijalno thaj societako paruvipe ko jekh. Ko vorbe pendine kotar o autori/drabarutno thaj revolucionero Antoine Saint Just: “E Europa isi nevo koncepto pe loshalipe”, kote so sakones isi hakaj te rodel pesko identiteto.

Trin kleake artistora kotar e Francisko naïve/ naïve pikturora – Cheval, Abbé Fouré thaj Henri Rousseau – sine bijande ki kulminacija pe kerkipe mashkar o - 19to shelbershipe. Soske naj but hramome resurija, amen dzanas but cera pe olengere angleder kerdine aktivitetija. Sa kodo naj sas dzi ko 1885-86 kana o Rousseau resljargja I sama thaj atencija kotar i publika. O majbaro resuri pe nevipe sas o egzoticizmo ko ekstra-europake culture thaj o primitivno arto kova sine promovirimo pe lumake egzibicije. Pe akaribe pe nevo “nevo devlesko than ani phuv”, Gauguin – khon dikljas I hiv kotar e Eropako artikano proceso – arakljas nevi thaj buvli inspiracija ko moderno arto ko Tahiti.

Sas vi nevo vazdipepe umal/area ki literatura intenzijaja te ovel lokheder, te nakaven pes e sakodivesutne pharipena. Akava si sar anaalogija te vazdel pes o vizuelno arto. Ko 1785, kolekcija katar e popularno paramice kotar e sa lumake riga sas chuvde andre sar thaj I One Thousand and One Nights Jekh milje tha jekh rat (Arabian Nights/Arabisko racha) sas publikuime ko Paris thaj Amsterdam. Pe akala paramisa sine bolde kotar e Arabsko pe Francijaki chib kotar o Antoine Galland, kon sas Francusko ambasadoro ando Konstantinopol. Dureder baro vazdipe kerdino ki oleskeri buti si “Voyages Imaginaire, Romanesque, Merveilleux” publikuimo mashkar o1787 thaj 1789. Akava si jekh kotar e avgo pionerija pe nauchno-fantastichno/ science fiction literature. Akava sas ki jekh vrama, khana e phrala Grimm crdie te keden paramise. Akala rezultatija ki literature kerdine zurali baza pe simularno vazdipa pe vizuelno arto.

E Neve Bershengi Historija pe naïve arto crdela e egzcebicijaja kotar e Anri Ruso ko Salon des Independants. Kod sas sukseso sar fund ape savo so sikavdas pe sintereso pe naïve arto trujal I sasti Europa kotar o Paris, Minhen dzi ki I Moskva. I imaginacija pe nevo arto avgo drom sas lendini ko Ungriko konteksto ko Jenő Bálinteskoro esejo vash e popularno gavutno pikturo Péter Benedek:

“Adaja pakiv o sunto so ikljola kotar godo so vov kreirinel vaj odova so vov penel, godo si o moljaripe/barvalipe pe olesko personaliteto, thaj si ole maj respektuirime kvalitetora sar e primordialno artisto. Oleskiri lokhi pakhiv avela kotar oleskoro chavorikano ilo thaj pe godo vov na lel sama/griza.”⁴⁴

Kotar 1934 bersh, o Bálint lias than pe renta te kerel I egzibicija pe Erzsébet Kedimasko than 2. ki Budapesta, bash o javutni prezentacija kotar oleskere naïve artikane bukja. Pali adava vov kerda aver egzibicija ande Budapesta pe 1938 bersh, thaj pali adava ki Viena ande Kunstlerhaus ko 1939 bersh. Sar funda katar akava sukseso, vov dureder dzal te arakhel/rodel neve talentija kas si naïvno arto.

I publika thaj e kriticharija laches resljarde I nevi inicijativa⁴⁵, Thaj e naivno artistija – khon dureder kerde pesky asoscijacija – avile popularno ko sast Ungro. I asocijacija publikuingja pesko periodichno magazino, Hungarian Talent, kote so sine hramosarde e sa resljarina pe internacionalno scena,: Te phenas ko 1934, o Svedisko magazine Bagladen publikuingja lungo statija e sa majlache vorbencar pe lenge aktivitetija. Ko 1937, o Holandako zurnalo Avondbland hramosardas “olengero arto demonstrinirel Ungrikani orginalnost thaj atraktivno drom”⁴⁶. Ko 1938,von kerde egzebicija ande Holanda telal o temato Hongaarse Oertalenten, historijako artVeron Fakourt kerdas olencar intervju. But skurto pala o sukseso kotar o Peter Benedek, O Edukativno instituto e nacijako ko Ungro [Népművelési Intézet] thaj I Ungriko nacionalno galerija kerde sistematsko rodipe kope laikongo arto. Ko 1971, I Nacionalno Galerija kerda egzibicija kotar e naïvno arto kote lijas participacija o Gypsy Janos Balazs. Shelupinda artistora kerde registarcija pe phutardo akarin ikaldo avri katar e etnografora Ida Mihály Thaj Pál Bánszky, thaj I finalno egzibicija prezentinirngja 50 artistora thaj106 artictikane kotora. O katalogo achola: “Naïvno artto si socijalno thaj artistikano fenomeno kova so rodel than ko amaro arto [...]”⁴⁷

Vi adava so nekobor romane pikturora sine popularizirime pe naïvno brano/wave thaj kotar e publikacije thaj rodipa kotar o Pal Banszky, numa nekobor kotar e majbazichno karakteristike ko romano arto achovena na rodine ko konteksto sar so si e trendora pe apstrakcija thaj konceptualno intencije, specifichno teme pe gender kote so prepindarela pes e minoritetengi dzuvlengi pozicija, hiperrealizmo ki terni generacijavaj socijalno kritike thaj politike kola so odobor aktivno lena than ko kotora buti ko romane artistija.

But cera kotar e milje prezentiriba trujal e bersha si pe “chachutne manusha”.

So akala artistikane kotora phutrena pla olengero predmet/objeto/kotor khon si prezentirimo e Romane manusha? Ko prezentacije katar e 19to thaj dureder ko 20to selbershipe, ki fizionomsko abentichnost thaj vi akak naj prioriteto pe artistija. Sar so o Romano object/predmet pe pikture avela “artistikani buti/delo/kotor”– kas isi specijalno semanistichko structure– thaj kodo buttered naj vash “vareso, numaphenela vareso thaj vi kodo sip ala vareso”⁴⁸. Retrosperektivno rodipe pe paramice pe deskriptivno romane modelija thaj olengeri rola ko deipe forme ki imperija pe chache rigesko arto thaj akana naj resljardi.

Shaipaski realizacija pe mango dekolonizirbe si e parimisengi rekonstrukcija kola preperena pe romane “modelora” kotar e nakli vrama. But cera kotar e milje prezentiriba trujal e bersha si pe “chachutne manusha”. Dzi ko agor katar 18to selbershipe, o gender ko portretija ko pikture thaj sklupture sine doperdo e varesave prestizheja thaj socijalno statuseja. Shaj te phenel thaj kodo kaj najegzamplora/primerija pe realistichno portetrijaso prezentirinena e Romen ki socijalno elita: Ko 1827, Pishta Danko prima violina sine sikavdo the prime violinist is portray; ko 1820 János Donát makhlas portreto kotar o Janosh Bihari khon sas muzikanto kotare Princo Nador Jozsef. I jekhutni romani dzuvli kola so sas realistichno portreto thaj sine dendino te kerel pes ko Ungro pe 19to-selbershipe sas I Aranka Hegyi, aktorka, opersko gilavutni thaj nacionalno pindzardi persona. O Adolf Folsch maklas laki slika/piktura/tasviri ko 1887, thaj o Alajos Stróbl lache pindzardo skulptoro khon kerds oleskero Dancerpala pala late.

O “Gypsy temato” trail thaj dureder sar intereso ki Budapesta thaj ko Minhen/ Munich. Simon Hollosy, khon angleder sas sudento pe Akademija ko Minhen thaj oleskere terne sikavne kerde komuniteta kotar e artisija ki Nagybánya areja/than te keren buti pe olengere kariere ko plein-air slike/pikture. Sar so o Beni Ferenci del apes godi,

Trubuj te das amen gindo pe lacho efekto kotar e “perfektno modelo” ko arto katar o Jozsef Rippl-Ronai. Voj dikhlas pes e Fenellaja Lowell, dzuvlji kotar e amerikako-romano avipen voj sas modelo ko Rodin, Burdel thaj avera artistora ko Paris. Vov akardas ola ko Ungro thaj I Fanela Lovel avili dzeno ki oleskeri Villa Róma. Butivar voj poziringja nangi e artistese, numa olatar si kerdine but fotografijekotar e majpindzardo fotografo ki adaja vrama o Olga Máté. O Rippl lela sas adala fotografije vash e oleskere lache pindzarde nange scene kotar e nange badanija ki ardisko atmosfera ko gardeno Róma Villa. O majbare vazdipa sip e kotor katar I serija “My models in my Kaposvár garden” [Mire modelora ki Kaposvar gardeno] (1911) kote so pozicirinela o artisto sar o mitoloshko Parizo khana trubuj sas te selektirnel trin gracije.⁵⁰

Conclusija

Kodo sas 15to thaj 16to selhbershipe khana avgo iklile e fantazije save so kerde teleder e Romengi pozicija ki Evropa thaj pozicija savi so I arteski thaj I vizuelno produkcija dureder lijas te reproducinirel ko avutne selbershipa. Vi adava so o politike pe prezentiribe sine pharuvde ko majbare historisko periodija, vi dureder o opresivno karakteristike si sakana trujal I historija thaj pharuven pes mashkar zureder thaj naklaro varijante...

Shaj mujil kaj akava shero si fundamentalno anti-reprezentativno pozicija. Akate dikhena pes e perspective sar e ideje pe alternativno reprezentiribe vazdime kotar e socijalno psihologo Allex Gillespie, kasko rodipe rodela pe psihoanaliza te dikhel pes sar e manusha involvirinen pes ko alternativno reprezentiribe ko avera grupe. Dureder dela shaipe te hacharel pes o dijaloshko potencijalo pe alternativno reprezentiribe, kola so simplo trubuj te del pes e avere grupenge te vorbin pe lenge dikhiba pe avera.

Sako jekh mangin te kerel pes rekonstrukcija pe historichno avipen e Romenge trubij te chuvel andre thaj dekonstruirinel e bud andre vazdime mitora vash e authentichnipe, kola so si trujal e romano thaj I evropako nahaljovipe.⁵¹ Naj dost num ate haljoven pes e “relacije vash e reprezentacije” kola so Chacherigesko arto rodela vash e Roma, Sar so o Valter Mingolo dela konfirmacija kaj e Roma trubij te chinaven peske relacije e “de-link” odoleja so sikljargja pes teoretsko, politichko thaj empirsko, thaj te len slobodija “un-learn” kotar e neobichno/nasakodivesutne mehanizmora te putaren pes shaipena pe inovativnost pe “politike vash e reprezentacija.”⁵²

...rodipa pe “Gypsy modelo” kotar I historija pe arto sar kotor katar I Romani historija...

Akaja inovacija si numa realiteto te e Roma aven pakivale thaj te vazden pesky godzi pe paluno grundo pa savo von maren pes. I rekonstrukcija pala akaja Romengi kontribucija si avantgardno thaj rodipa pe “Gypsy modelo” kotar I historija pe arto sar kotor katar I Romani historija, so ka frdel nevi rosh ko operacionalno hegemonsko zor nade e Chachune rigesko arto thaj ki oleskeri historija.

Aver evidentno shaipe vaj alternative si e Roma korkori te kreirinen peske slike...

(Me kerdem prezentacija pe 15to–18to selbershipe ko akava shero – rigori 27-39 – pe butikeriba pe Collegium Artium pe Instito vash e Arto, Ungrikani Akademija pe Dzaniba ko Majo, 2012 bersh, kote so lache pindzarde kolege pe artikani historija dije kontribucija peske idejencar thaj kritikasar ko akava rodipe.)