Stigmatzirime sar »avrutno kotor«
O kanuni vaš e themutnipaske lila kotar o 25. Septembro 1939 berš, vaš sa e Rroma definicija kerdas sar »nomadora«, sa e sezonake bućarne thaj kodola so maškar peste vakarenas Rromanes si anavne sar »avrutno kotor«. Olenge civilni thaj politikane hakaja sas lende olendar thaj odolesa sas ikalde pe rig andar o perutnipe. Vaš e »Cigàni« sas čhindo o hakaj po themutnipe, olenge kino-bikibaske dokumentora thaj phirimaske pasportora lende si thaj e buti e grastenca ačhadi.
E Rromenge sas dendi komanda te irin pe palpale ke olenge bijanimaske thana kote so sas čhuvde telal e policijaki kontrola. Kotar peske bešipaske thana šaj nakhenas numa e specijalne dokumentosa. E »nomadikane« Rroma sas pe zor tradine te bikinen pe vordona thaj e dživinen. E lokalni Rroma musaj sas te peraven peske khera kola so sas paša e phiravimaske droma thaj pala kodo zorasa sas bičhalde te bešen ande ulavde »Cigàn mahale« ko but durine thana. Pala kodo olengi slobodija odori sas restriktirime vaj ačhadi.
Zorasa kerdi buti ande »bućake Jekhina«
Ko 1940 berš e Bibolde thaj e »Cigàni« sas mukle avri kotar e armija thaj e armijake Jekhina. E »rasako avipe« trubulas te ovel kontrolime. Po than te oven bičalde ke armijake Jekhina, e Rroma sas zorasa bičhalde te džan ande ulavde bućake Jekhina. Kotar o 1942 berš thaj sa dži ko 1944 berš kerde si nekobor bućake Jekhina vaš e »asocialni elementora«. Kaj sas o termino »asocijalno« bidžanglimasa lepardo thaj i decizija denas e lokalni gavernoske komitetura, e Rroma sas adala kola so kerenas dopaš kotar e džene so sas tradine zorasa te keren buti ande Bućake Lagerja. Kadija, ki vrama ko 1942 berš ko angluni regrutacija sas paša 2.700 manuša, olendar majbut kotar dopaš sas Rroma.
Tradimaski eskalacija ki vrama pala o Avgust 1944
Kana e Njemcura kerde okupacija pe Slovakia ko Avgusto 1944 lijas i eskalacija kotar e Rromengo tradipe. Ki vrama kana lijas e Slovakiako nacionalno uštipe ko Avusto 1944 berš, pe Rroma kerdile džungalipa kotar o teroreske buća so peravde o uštipe. Ko mahale sas racije thaj čoriba, e Rroma sas mudarde mothovibasa kaj von si kodola so ažutin e partizajengo Miškipe.
I nekanutni bućaki Jekhin ki Dubnica nad Váhom kotar o Novembro 1944 berš sas kerdi sar »sigurimasko Lager vaš e Cigàni«. E Lageresko kapaciteto sas paša 300 persone, numa dži ko agor kotar o 1944 sas duplo majbut pherdo phangle manušenca. Kana ko Lager o tifuso astardas, o Lager si tala o karantin čhuto. Odola so sas nasvale kotar o tifuso, dende si puške paša o Lager ke Februaresko agor 1945 berš. Ko angluno kotor Aprilesko 1945 berš, kana avilas e slobodija ko foro, o Lager sas phanglo.
Kotar o Slovakiako them so sas konfiksovime kotar o Ungro, e Rroma sas deportirime ko agor kotar o 1944 berš ando Kidipasko Lager Komárno (ungrikanes: Komárom) thaj odotar ando Koncentracijako Lager Dachau.
Storija vaš e generacije
E Rromengi situacija ki Slovakia si dži adives astardi kotar e rasistikani themeski politika kotar o Dujto Lumako Maripe. E familijake strukture, saste kulturake norme thaj i baza kotar o ekonomikano trajo sas mudardo, thaj o kontakto ko butvarno themutnipe sas teljardo. Pala o maripe milja Rroma trubunas zorasa te laden andar e slovakiake thaj čexiake themeske thana, kote so angleder sa e Rroma sas mudarde.
O angluno sićaripa andar e kerde mudarimata pe Rroma ki Slovakia ko Dujto Lumako Maribe aven kotar e 1970 beršalipe. Paša o arhivako materijali iklistas jekh antologija kotar e manušengo dindo-godipe so ačhile džuvde. Kala serimata kidijas i Milena Hübschmannová ko palune berša kotar o 1970 beršalipa thaj si ikaldi ki štampa. Sar kotor katar o projekto »Ma bisteren!« legardo katar o NGO »In Minorita« kotar o 2005, vazdime si efta memorijalni thana pala o kerdo Samudaripe mamuj e Rroma.
