O Ronald Lee sî jek řomano kanadicko avtoro kaj bijandilo 1934 ando foro Montreal. Pesko têrnimos nakhadja vov ande Bari Britanija thaj palal boldisajlo ande Kanada, kote ansurisajlo thaj kethane la Lynnasa Hutchinson Lee kêrdilo svako formacijako membro thaj direktori kata Roma Community Centre ando Toronto. Von śinade pengo trajo te ažutin Řomengê thaj te promotin o interkulturalno dijalogo.

Le Ronaldoskê šêrutne publikacije inkljudin o avtobiografijako novelo Goddam Gypsy, (armandino Gypsy). Ande late analiziril o avtoro, sar trajin le Řom ande Kanada ande l’1960-utne bêrš. Ande novelosko fokuso sî le kulturakê konfliktur maškar le kanadicka etnijakê minoritetur le majoritetoskê društvosa. O Ronald ankaladja vi jek kaldêrašicko dikcionari Learn Romani, thaj but aver akademijakê esejur paj řomaji śib, kultura thaj historija.

O novelo Goddam Gypsy (1971 publicirime angluji data thaj 2009 pale publicirime sar reprinto le anavesa The Living Fire/E Zhivindi Yag) sî jek fiktivno raporto pa le avtorosko trajo ande Kanada maškar le bêrš 1958–1967. Pe kuća vrjama e oficialno multikulturaki politika ande Kanada vadje nas realizirime. O Řom Yanko, o protagonisto la knjigako, barol ande ‘k gaźengi familija. Leski edukacija dobil pe univerzitetosko levelo. O Ronald zumavel te integriril pe ande la Kanadakê majoritetosko društvo. Kana dikhêl kaj kodo ciljo našti te arêsel, anel vov pala peste e decizija, te źal te trajil maškar le Řom. Vov zumavel akana peska familija, savi barol, te pravarel la hanomaska bućasa. E bući kêrel peskê řomane amalesa, le Koljasa. Numa la ekonomijaki situacija kêrdjol desja čoři, thaj vov haćarel kaj vov šoha či kam arêsela kodja, paćivala bućasa te trajil, te na phandavel pesko muj thaj te trajil sar gazho. Kodo či maj kamel te kêrel.

Paso-pasostar źanel o avtoro te ankêrel jek dekonstrukcija kata vuni maj zurale kontra-řomane stereotipur: Hatam, le Řomengî ‘manija te čoren’, lengî ‘čořivaji literaturaki zor’, lengi ‘farmekoski zor’, lengo ‘capeno xaraktero’, lengo ‘bi-vrjamako trajo’. Anda volja, te źanel so-j e paluji rig kata kodola stereotipongê fenomenur, sikhavel pe le ginavatoreskê o realiteto kata l’bilaśe trajoskê kondicije, save spiden le Řomen te trajin pe l’trajoskê margine, kaj naj len maj but futuroskê perspektive. Pe kodja sama dićol o trajo thaj e sudbina le Řomengi sar e sudbina thaj o trajo kata l’ averengê minoritetongê grupe, save trajin ande Kanada, specifično le amerikakengê anglune nacije.

Po agor la knjigako mothol o Yanko: ‘Le Gypsies kam asimilirina pe sar le avera minoritetur, aj kodja anda l’slamur, andaj prostitucija, anda xaimos penga kulturako, thaj anda xaimos le respektosko karing peste’ (p. 116). Sa kodja avel konfirmime la moartjasa kata o phuro patrijarxo Dimitro, savo sî jek simbolo pala ’k kulturako agor , ka sî ando kontrasto le mainstream-društvosa, kaj ande leste sja sî bazirime pe ‘zor thaj po kapitalo thaj na po intelekto thaj godjaveripe’(p. 72).

Vi te sî e pozicija desja pesimistično pe antrego novelo, o Yanko pale paćal, kaj le Řom sî vaj kam aven o ‘maj paluno narodo te avel bimanušîkano narodo’ (p. 89). Iako arakhadon diskriminacija, predrasuda thaj bimaladimos pe bute thanende, le šêrutne aspektur la řomana kulturakê: e řomaji śib, le řomane tradicije, e šerutni rola la familijaki thaj o maškar-gruposko solidariteto, kam aśên źuvinde. O agor le novelosko aśel pîterdo, le Yankosko marimos pala ‘priznajimos thaj ekvivalentni čačimata’ (p. 8) kam źal ande ‘k aver them maj dur.

(Translacija: Mozes F. Heinschink)

Bibliografija

Lee, Ronald. 1971. Goddam Gypsy: An Autobiographical Novel. Montreal: Tundra.

Lee, Ronald. 1987. Verdammter Zigeuner. Übersetzt von Irmela Brender, München: dtv.

Lee, Ronald. 2005. Learn Romani: Das-duma Rromanes. Hatfield: University of Hertfordshire Press.

Lee, Ronald. 2010. Romani dictionary: Kalderash-English. Magoria Books.